مسجد حاج شهبازخان کرمانشاه

حاج شهبازخان کلهر و شش برادر او که بنیان‌گذاران طایف حاجی‌زادگان بودند، در دوران قاجار بناهایی را با نام خود احداث کردند. مسجد و حمام حاج شهبازخان از ساخته‌های ایشان است که امروزه از آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری استان کرمانشاه محسوب می‌شوند.

استان کرمانشاه در دوران قاجار از لحاظ سیاسی و اجتماعی مورد توجه دولت قرار گرفت و دوارن اوج و رونق این شهر در این برهه از تاریخ رقم خورد. از زمان قاجار، آثار تاریخی بسیاری در این منطقه به یادگار مانده است چراکه در حدود سال ۱۱۸۴ برای کرمانشاه طرح‌های شهری بسیاری اجرا شد و بناهای بسیاری ساخته شدند که امروزه نمادی از تاریخ پس از اسلام و قاجاریه در این شهر به حساب می‌آیند. مسجد حاج شهبازخان یکی از از مساجد برجای مانده از همین برهه تاریخ است که کماکان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

بناهای مذهبی در هر کشوری از جایگاه ویژه‌ای نزد مردم برخوردارند که ایران  اسلامی نیز دارای هزاران بنای مذهبی با ارزش است و استان کرمانشاه نیز به واسطه عوامل بسیاری همچون قرار گرفتن در مسیر شاهراه عتبات عالیات از قدیم الایام بناهای مذهبی بسیاری داشته است. مسجد حاج شهبازخان یکی از صدها بنای مذهبی استان کرمانشاه است که در مرکز این شهر واقع شده است.

بنای مسجد در سال ۱۲۳۵ هجری قمری توسط حاج شهبازخان کلهر و شش برادر او که بنیان‌گذاران طایف حاجی‌زادگان بودند گذاشته شده‌ است. حاجی‌زادگان حاکم و ایلخان ایل کلهر در دور قاجار بوده‌اند و پیش از آنکه داوودخان کلهر در سال ۱۲۶۹ حکومت را در این ایل به دست بگیرد، بر طبق اسناد معتبر، دو دانگ کل شهر کرماشاه و کل قلمروی کلهر را در دست داشته‌اند. این طایفه یکی از هفت برادر کلهر (منصوری، زینلخانی، کاظمخانی، گیلانی، قوچمی، آجودانی و حاجی‌زادگان) بوده‌اند که گفته می‌شود نسب طوایف ایل کلهر به آن‌ها می‌رسد. از دیگر بناهای ساخته شده توسط حاج شهباز خان می‌توان به حمام حاج شهبازخان در کرمانشاه اشاره کرد.

مسجد حاج شهبازخان یا مسجد حاج شهبازخان کلهر، در چهارراه اجاق، کوچه شهید داوود شهلایی واقع شده است و از آثار دوره قاجاریه به شمار می‌رود. مسجد در بیرون از کرمانشاه آن روزگار، بنا شده‌ است.

 ورودی کنونی بنا، زیرگذری است که در خیابان مدرس و در زیر ضلع شرقی بنا قرار گرفته است. مسجد دارای شبستانی بزرگ با دوازده ستون سنگی یکپارچه است. طاق‌های شبستان بر روی این ستون‌ها قرار دارند. برخی از طاق چشمه‌ها به شیوه معقلی کاری تزیین شده‌اند. شبستان مسجد، مستطیل شکل است که پوشش آن، متشکل از ۲۰ گنبد کوچک، بر روی ۳ ردیف ستون ۴ تایی و دیوارهای اضلاع قرار گرفته است. ستون‌ها سنگی و دیوارها و پوشش، آجرچینی ساده با بندکشی سفید است.

صحن مسجد، مستطیل شکلی به ابعاد تقریبی ۲۲ در ۱۸ متر است که در اضلاع آن، حجره‌ها و مدرس، و در ضلع جنوبی آن، شبستان ستون‌دار مسجد قرار گرفته است. نمای داخل حیاط کاملا نوسازی شده؛ اما داخل حجره‌ها و شبستان به شکل اصلی خود باقی مانده است. کف حجره‌ها حدود ۷۰ سانتی‌متر از سطح صحن مرتفع‌تر است.  ازاره بنا به ارتفاع حدودا ۳ متر با سنگ مرمر پوشش یافته است و کف آن نیز در دوره اخیر موزاییک فرش شده است. ساقه ستون‌ها به صورت مارپیچ حجاری شده و بر روی آ‌ن‌ها سرستونی متشکل از مکعب‌های یکپارچه سنگی به صورت پلکانی معکوس قرار گرفته است. ابعاد بزرگ‌ترین مکعب این سرستون، ۹۰ در ۹۰ سانتی‌متر است. بر روی این سرستون‌ها، پاطاق‌ها و پوشش گنبدی قرار گرفته است. گنبدهای پوشش به جز گنبدی که در محور محراب قرار دارد و از نوع چهار بخشی با تزیینات کاشی و آجر لعابدار است، بقیه از نوع عرقچینی هستند. محراب بنا در میانه ضلع جنوبی بنا قرار گرفته و دارای تزیینات کاشی و آجر لعابدار است.