کاخ شهوند که اکنون کاخ موزه‌ی سبز نامیده می‌شود، یکی از زیباترین کاخ‌های موجود در کشور است. این کاخ از سال ۱۳۰۷ محل اقامت رضاخان بود. کاخ موزه‌ی سبز در نقطه‌ای مرتفع در شمال غربی مجموعه کاخ‌های سعدآباد قرار دارد.

کاخ موزه‌ی سبز

در ضلع شمال غربی مجموعه سعدآباد تهران موزه‌ای به نام کاخ سبز قرار دارد. کاخ شهوند که اکنون کاخ‌ موزه‌ی سبز نامیده می‌شود، بی‌گمان یکی از زیباترین کاخ‌های موجود در کشور است که محل زندگی رضاشاه پهلوی بوده و در سال ۱۳۰۷ خورشیدی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌ است.

بنای کاخ شهوند قبل از تکمیل، ساختمانی متعلق به شخصی به نام "علیخان" بود. او از زمین‌داران سرشناس آن زمان بود و تپه‌ای که این کاخ روی آن بنا شده به نام او به "تپه‌ی علیخان" معروف است.

رضاشاه، پس از اینکه ساختمان واقع بر این تپه را از علیخان خریداری کرد، کاخ کنونی را بنا نهاد و کار ساخت و تکمیل آن از زمان وزارت جنگی او تا اوایل سلطنتش (سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) به طول انجامید. سرانجام، این کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه (زیرزمین و همکف) بنا شد. رضاشاه از طبقه‌ی همکف به عنوان محل زندگی و دفتر کار خود و از زیرزمین به عنوان انباری استفاده می‌کرد. همچنین یک تالار غذاخوری مجلل با میز و صندلی‌های منقش و کنده‌کاری شده و همچنین ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره‌ی ایتالیایی مخصوص پذیرایی تشریفاتی میهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

این کاخ، به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه‌ی زنجان و سنگ مرمر خراسان در نمای خارجی آن، به قصر سنگی کاخ مرمر نیز معروف است. ملات سنگ‌ها، از جنس سرب است و مانع شکستن آنها در اثر انقباض و انبساط می‌شود. درب اصلی کاخ، از سمت شمال غربی به سمت رشته‌کوه‌های مرتفع البرز گشوده می‌شود. سر در و ستون‌های ورودی کاخ نیز از جنس سنگ مرمر خراسان و ترکیب و تلفیقی از نقوش و موتیف‌های هنر ایرانی و اروپایی است.

با بازسازی و مرمت کاخ، قصر سنگی، کاخ شهوند، نام گرفت و پس از انقلاب اسلامی، به کاخ سبز تغییر نام داد. گچبری‌ها و آیینه‌کاری‌های ظریف و زیبای درون کاخ، کار دست هنرمندان ایرانی ناشناس است. تذهیب دیوارها، اثر استاد حسین بهزاد، و خاتم‌کاری‌ها، حاصل کار گروهی کارگاه استاد صنیع خاتم است. مساحت زیربنای کاخ، در دو طبقه، ۱۲۰۳ مترمربع است و معمار آن، میرزا جعفر کاشی معروف به معمارباشی بوده‌ است.

یکی از زیباترین قسمت‌های این کاخ، تالار آیینه است. تالاری که روی تمامی آیینه‌های آن، با گل‌هایی از گچ تزئین شده و با قالی مشهد ۷۰ متری زیبایی که اثر عبدالمحمد عمواغلی است، فرش شده که دفتر کار رضا شاه نیز بوده‌ است.

در این تالار، یک دست مبل کوبلن‌دوز کار دست، مربوط به دوره‌ی قاجار قرار دارد. میز وسط تالار، کار کشور فرانسه و متعلق به قرن ۱۸ میلادی است. پرده‌ای نقره‌فام به چوب‌پرده‌ای منبت‌کاری شده، پنجره تالار را مزین کرده‌ است.

از ویژگی‌های این تالار، همخوانی نقش وسط فرش، با طرح سقف است. فرشی که با ابریشم خاص و ریزبافت و در مدت هفت سال (سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) توسط هنرمندان مشهدی به زیبایی تمام بافته شده‌ است.

آیینه کاری‌های سقف با طرح قندیل، کار هنرمندان ایرانی است. از دیگر وسایل باارزش این کاخ، می‌توان به مجسمه‌ها و مبل‌های دوره لویی شانزدهم و نیز دو میز کنسول مربوط به دوره‌ی ناپلئون اشاره کرد. از دیگر تالارهای این کاخ که روبروی تالار آینه واقع شده، اتاق خواب رضاشاه است و پنجره‌ای که رو به دربند با چشم‌اندازی زیبا باز می‌شود، آن را مزین کرده است.

ساختمان کاخ از دو طبقه تشکیل شده است؛ طبقه‌ی اول شامل پله‌ی ورودی، تالار آیینه، ناهارخوری، اتاق کار، اتاق پذیرایی و اتاق خواب است.

طبقه‌ی دیگر زیرزمین کاخ است و شامل سالن پذیرایی، دو اتاق خواب با سرویس و سالن ناهارخوری است.

دستگیره‌ی درها از برنز مطلا است. دیوارها و سقف تالار، آیینه‌کاری شده و روی آیینه‌ها با گل‌هایی از گچ تزیین شده است.

از دیگر وسایل این کاخ که اغلب از کشورهای اروپایی خریداری شده‌اند، می‌توان به چلچراغ‌ها، تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها، مبل‌های دوره‌ی لوئی شانزدهم و دو میز کنسول مربوط به دوره‌ی ناپلئون، ساعت، شمعدان، گلدان‌های برنزی، اشیاء کریستال و پیانو اشاره کرد.

آثار هنری و اشیای تاریخی موجود در کاخ موزه‌ی سبز

فرش تالار آیینه کاخ موزه‌ی سبز

از نمونه‌های شاهکار فرش اثراستاد عبدالمحمد عمواغلی، فرشی ۷۰ متری ۱۲۰ رج در تالار آیینه است که طرح زیبای آن گلدانی است که دسته گل مجللی در آن قرار دارد که به دستور رضاخان بافته شده و در بالای آن کتیبه‌ای به این شرح قرار دارد:

« حسب الامر مبارک بندکان اعلیحضرت همایونی رضاشاه پهلوی شاهنشاه ایران» و تاریخ آن ۱۱ آذرماه ۱۳۰۷ است.

قسمت‌هایی از این فرش توسط یکی از استادان مجرب جناب آقای جلیل جداری در سال ۱۳۷۱-۱۳۷۳ مرمت شده است.

گلدان‌های تزئینی از سنگ مرمر

نمونه گلدان‌های تزئینی از سنگ مرمر با تزئینات برنزی که در کاخ موزه‌ی سبز، اقامتگاه پهلوی اول نگهداری می‌شود، نمونه‌ی بارزی از زیبایی هنر دوران لویی شانزدهم است. بیشتر مبلمان و تزئینات موجود در کاخ سبز متعلق به دوران پهلوی دوم توسط فرح دیبا از حراجی‌ها و گالری‌های فروش عتیقه خریداری شده است. این آثار نشان و یا امضاء ندارند و نام هنرمند آنها معلوم نیست.

ابزار مرصع‌کاری شده با سنگ یشم

در کاخ موزه‌ی سبز نمونه‌های زیبایی از مرصع‌کاری روی سنگ یشم موجود است که به غایت زیبا و در نهایت استادی، به دستور پهلوی اول (رضاشاه) برای استفاده روی میز کار ساخته شده‌اند که نگاه هر بیننده را مجذوب خود می‌سازد. این مجموعه که شامل جای کاغذ، جای دوات،‌ مُهر، شمعدان، قلمدان،‌ پاکت ‌بازکن و... است از سنگ یشم زمردین ساخته شده و با جواهراتی نظیر یاقوت قرمز، الماس و... مرصع‌کاری شده‌ است.

مرصع‌کاری یکی از شاخه‌های صنایع دستی سنگی است. مرصع به معنی هر آن چیزی است که با جواهر تزئین شده باشد. هنر مرصع‌کاری عبارت است از نشاندن جواهر (سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی) روی ظروف، زیورآلات و اشیاء تزئینی دیگر.

فرش نفیس راور

یکی از آثار ارزشمند موجود در کاخ موزه‌ی سبز فرش زیبای اتاق انتظار است که بافته‌ی دست هنرمندان راور کرمان است.

مشخصات این فرش به این شرح است:

محل بافت: راور

طول: ۱۰.۸۵

عرض: ۶.۱۳

مساحت: ۶۶.۵۱

رج‌شمار: ۵۰

نقش: گل شاه عباسی

رنگ متن: لاکی

قالیچه‌ی دستباف استاد حکمت‌نژاد

هنرمند: استاد حکمت‌نژاد

ابعاد: ۴۷/۱ * ۲۰/۲ سانتیمتر

قالیچه‌ی اصفهان با زمینه‌ی کرم‌رنگ از نوع برگ خرمایی گل‌ریز (دهن اژدری)، ترنج وسط هشت‌ضلعی به صورت سه ترنج متداخل که سرترنج‌ها حالت لوزی شکل دارد. این قالیچه دارای چهار حاشیه است که حاشیه‌ی بیرونی به صورت فرم‌های دندانه‌دار است. رنگ‌های اصلی به کار رفته در این قالیچه، کرم، آبی، خاکستری، قهوه‌ای، قرمز آجری و سرمه‌ای است. این قالیچه از پشم و ابریشم و در قسمت بالای آن نام «اصفهان حکمت‌نژاد» بافته شده است.

تابلو نقاشی گلدان گل

یکی از آثار نفیس موجود در کاخ موزه‌ی سبز، تابلو نقاشی رنگ روغن روی بوم با عنوان «گلدان گل» اثر هنرمند هلندی آرنولد بلومر است .

در این تابلو، گلدانی پر شده از گل‌های چهارفصل روی یک میز مرمر و یک زمینه‌ی خنثی به تصویر کشیده شده است که ترکیب غنی و جذابی از رنگ‌های گرم قرمز و صورتی و مهارت استاد را در کشیدن گل‌ها به رخ می‌کشد و نمادی از سبک نقاشی هلندی است. سبک اصلی نقاشی وی طراحی استادانه‌ی گل‌ها با جزئیات کامل، ترکیب‌بندی دقیق و تکنیکی منحصر‌ به‌ فرد با هوشمندی و دقت تمام است.

نشان و مدال ذوالفقار

یکی از آثار موجود در کاخ موزه‌ی سبز، نشان ذوالفقار، حمایل متعلق به پهلوی اول است که هم اکنون در یکی از ویترین‌های طبقه‌ی اول موزه به نمایش گذاشته شده است.

نشان و مدال ذوالفقار، عالی‌ترین نشان و مدال جنگی ارتش شاهنشاهی ایران بوده است که فقط به جنگ‌های خارجی اختصاص داشته و برابر مقررات و آیین‌نامه به افسران و درجه‌داران اعطاء می‌شده است.

کاخ موزه سبز یکی دیگر از موزه های زیبای تهران است که هرساله مخاطبان خاص خودش را دارد.