میدان آزادی (پیش از انقلاب اسلامی: میدان شهیاد) بزرگ‌ترین میدان شهر تهران است که در بخش غربی آن جای گرفته‌است. این میدان به همراه برج آزادی در سال ۱۳۴۹ خورشیدی برای یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران و به دستور محمدرضا پهلوی و توسط حسین امانت طراحی و ساخته شد و پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ به نام «میدان آزادی» نام گرفت.

این میدان از شرق به خیابان آزادی (خیابان آیزنهاور)، از شمال به بزرگراه محمدعلی جناح، از غرب به بزرگراه لشگری (جاده مخصوص کرج) و از جنوب به بزرگراه آیت‌الله سعیدی (بزرگراه شهیاد) پیوند دارد. برج آزادی نماد تهران می باشد.

ویژگی‌های میدان

میدان آزادی در بخش غربی تهران جای گرفته‌است و مسافرانی که از فرودگاه مهرآباد و از بزرگراه لشگری (جاده مخصوص کرج) به تهران وارد می‌شوند، به عنوان نخستین نماد شهری، با این میدان و بنای ویژه آن روبرو می‌شوند. این میدان به شکل بیضی ساخته شده‌است که در مرکز آن برج آزادی قرار گرفته‌است و در حاشیهٔ آن دو مسیر سواره‌رو که در برخی از بخش‌ها به‌صورت زیرگذر ساخته‌شده، قرار گرفته‌است. در فضای میان بنای برج آزادی و مسیرهای پیرامون میدان نیز باغچه‌های چمن‌کاری شده به‌صورت شش ضلعی ساخته شده‌است.

میدان آزادی با مساحت ۵۰٬۰۰۰ مترمربع پس از میدان نقش جهان با مساحت ۸۹٬۶۰۰ مترمربع، بزرگ‌ترین میدان ایران است و برج آزادی، یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای تهران، با بلندای چهل و هشت متر در میان آن جای گرفته‌است.

برج آزادی یا شهیاد، در زمان محمد رضا شاه پهلوی به عنوان نماد پایتخت ساخته شد. طراح میدان شهیاد مهندس معمار حسین امانت بود.

بر پایه نظرسنجی‌های انجام شده بیشینه شهروندان تهرانی برج آزادی را به عنوان نماد شهر تهران معرفی کرده‌اند. همچنین بر پایه همین نظرسنجی میدان آزادی، پس از موزه‌ها و کاخ‌ها، سومین جایی است که شهروندان تهرانی برای معرفی به بازدیدکنندگان خارجی دارای اولویت می‌دانند.

از سال ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۵۷ اسکناس‌های دویست ریالی ایران با تصویری از این برج چاپ و پخش می‌شد. این میدان مرکز تجمع تاکسی‌ها و اتوبوس‌های خطوط شهرستان به ویژه به سمت شمال و غرب کشور می‌باشد.

معماری

نقشهٔ میدان دقیقاً از سقف مسجد شیخ‌لطف‌الله اقتباس شده، تنها به جای یک دایره، در اینجا دو بخش از دو بیضی با کانون‌های متفاوت وجود دارند. اغلب طرح‌های پروژه، از جمله این طرح را اردوان افضلی با نقشه‌های پیچیدهٔ هندسی و با الهام از نمونه‌های تاریخی و با چرخشی مدرن پرورانده است. البته طراحی سازهِ نیز اردوان افضلی که ۸ Over Arup انجام داد، کمک شایانی به سازمان‌دهی هندسی این طرح‌ها کرد.

تحلیل هندسی تناسبات برج آن را کوتاه و تنومند نشان می‌دهد. در واقع اگر برج بلندتر می‌بود و اگر سه دایره افقی با دایره‌های عمودی هم‌سان بودند، قطعاً اوج‌گیری برج بیشتر القا می‌شد و دیگر همچون هیکلی بدون سر و گردن به نظر نمی‌رسید. اما به هرحال، ارتفاع ۴۵ متری برج که به دلیل نزدیکی به فرودگاه به طرح امانت تحمیل شده بود، او را محدود می‌کرد؛ بنابراین آنچه را که در ارتفاع نمی‌توانست به‌دست‌آورد، با گسترش افقی ستون‌ها و عظمت شکل‌های توخالی قسمت پایین جبران کرد.

یحیی جمور معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور در رابطه با وضعیت برج آزادی گفت: با توجه فرونشست های اخیر در تهران و بر اساس گسترش پدیده فرونشست مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ تهران تحت تاثیر فرونشست قرار دارند و چیزی نمانده است که فرونشست به میدان آزادی نفوذ کند. یحیی جمور همچنین به تدابیر لازم در رابطه با برج آزادی اشاره کرد که در دست اقدام جهت ایمن سازی آن می باشند.

حقایق جالب و خواندنی از این برج زیبا

۱. در سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح یک نماد شناسایی ایران میان معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد و در پایان طرح مهندس معمار حسین امانت که در آن روزگار ۲۴ سال داشت و دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا بود برنده و بارأی ساخت برگزیده شد.

۲. عملیات ساخت برج در ۱۱ آبان سال ۱۳۴۸ آغاز شد و پس از ۲۸ ماه کار در ۲۴ دی‌ماه سال ۱۳۵۰ با نام برج شهیاد به بهره‌برداری رسید.

۳. معماری برج تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و نمادهایی از معماری پس از اسلام در ایران است.

۴. به گفته معمار برج، حسین امانت، نقوشی که در میدان وجود دارد و باغچه‌ها و گل‌کاری‌ها را شکل می‌دهد، از طرح داخل گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان الهام گرفته‌شده است. منتها هندسه دایره گنبد به بیضی تبدیل‌شده است. روابط لگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وجود دارد که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دوره‌های گذشته را نشان می‌دهد.

۵. طرح آب‌نما و فواره هم ملهم از باغ‌های ایرانی است و همین‌طور شیب میدان با دقت به‌منظور خاصی طراحی‌شده است. حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است و چون نزدیک فرودگاه مهرآباد قرارگرفته و نمی‌شود بلندتر از این ساخته شود ولی معمار قصد داشته وقتی فردی به بنا نزدیک می‌شود ناخودآگاه سرش را به سمت بالا ببرد.

۶. قوس اصلی میان برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام و دوره ساسانی است و قوس بالایی آن‌هم یک قوس شکسته است.

۷. نقش‌های داخلی برج، تلفیقی از سنت و مدرنیسم است و به‌خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج هر یک از لنگه‌های سنگی درب‌ها وزنی حدود ۳/۵ تن دارد. جنس درب‌ها از سنگ گرانیت است.

۸. برج دو آسانسور دارد که از دیواره‌های برج بالا می‌روند، آسانسور اول دوطبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد و سپس از آسانسور دوم استفاده می‌شود، هیچ‌یک از سقف‌ها بسته نیستند و همه آن‌ها به فضای بالاتر راه پیدا می‌کنند.

۹. یکی از سالن‌های معروف برگزاری کنسرت در پایتخت، سالن برج آزادی بوده که در زیر این عمارت قرارگرفته است.

۱۰. برج آزادی در اسفند سال ۱۳۵۰ به پیشنهاد مدیرکل محافظت آثار باستانی و بناهای تاریخی، توسط وزیر فرهنگ و هنر وقت، به فهرست آثار ملی کشور اضافه می‌شود.

۱۱. در جشن گشایش این برج که در سمت غرب شهر تهران جای دارد، محمدرضا شاه پهلوی و همسرش فرح پهلوی حضور داشتند و منشور حقوق بشر کوروش بزرگ (نخستین نوشته حقوق بشر از کوروش کبیر، پادشاه هخامنشی) برای نخستین بار در این مکان پرده‌برداری شد.

۱۲. این بنا مشتمل بر سه‌طبقه دارای چهار آسانسور و دو راه‌پله و ۲۸۶ پلکان است. در محوطه زیرین آزادی چندین سالن نمایش، نگارخانه، کتابخانه، موزه و… قرار دارد. طول این بنا ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین ۴۵ و ارتفاع از کف موزه ۵ متر است.

۱۳. گفته می‌شود در ساخت برج آزادی چهل‌وشش هزار قطعه‌سنگ بریده و پرداخت‌شده به‌کار رفته است.

۱۴. در برج آزادی فضایی شبیه به بادگیر در راس برج شبیه‌سازی‌شده است. در چهارسوی طبقه آخر بنا، شیارهایی عمودی مشابه دریچه‌های بادگیر وجد دارد. این شیارها علاوه بر تأثیر زیبایی شناسانه، به تهویه هوای بنا هم کمک می‌کند.

۱۵. از سال ۱۳۹۲ با آشکار شدن وضعیت تخریبی نگران‌کننده برج آزادی هریک از ترجمان‌های درگیر، مسئولیت را به دیگری واگذار می‌کنند و همچنان برج آزادی در انتظار متولی است.

۱۶. یادبود برج آزادی یا شهیاد در پشت اسکناس ۲۰۰ ریالی پهلوی دوم دیده شد.

۱۷. برج آزادی از آن زمان تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است و مهم‌ترین رویدادی که در اطراف آن رخ‌داده است، تجمع مردم پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعدازآن در راهپیمایی‌های مختلف مثل راهپیمایی ۲۲ بهمن بوده است که هرسال در خیابان‌های منتهی به میدان آزادی انجام می‌شود.

میدان آزادی با معماری خاص و زیبایی که دارد هر بازدید کننده ای را جذب خودش میکند.