باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی ایران، محیطی برای حفظ، نگهداری و آموزش در زمینه انواع و اقسام گیاهان مختلف، از سراسر ایران و جهان است.

باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی ایران، مجموعه‌ای است که گیاهان بومی و غیربومی در فضای باز و گلخانه‌ای کشت ‌شده‌اند. این مکان نقش مهمی در زمینه‌های مختلف از جمله تحقیقات علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و آشنا ساختن مردم به اهمیت گیاهان و لزوم حفاظت از آن‌ها را بر عهده دارد. این باغ همچنین به‌عنوان ذخیره ژنتیکی گونه‌های در معرض خطر انقراض مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی ایران، با بهره‌گیری از روش‌های مختلف علمی، امکان شناخت گونه‌های مختلف گیاهی داخل و خارج کشور، روش تکثیر و پروش گونه‌ّهای باارزش از نظر حفاظتی و اقتصادی فراهم شده و محدوده پراکنش آن‌ها تعیین شده است.

در طراحی این باغ تلاش شده است تا مناظر و چشم‌انداز طبیعی سه کوه زاگرس، البرز و هیمالیا شبیه‌سازی شود و همچنین ۶ دریاچه و ۲ رودخانه نیز به ایجاد فضای طبیعی باغ کمک کرده‌اند. از دیگر جاذبه‌های باغ دو آبشار است که ریزش آب آن‌ها از بلندی و لابه‌لای صخره صورت می‌گیرد. 

دسترسی به باغ

دسترسی به این باغ که به وسعت ۱۴۵ هکتار، در دامنه جنوبی رشته‌کوه البرز مرکزی در اراضی چیتگر، در شمال‌غربی تهران واقع شده است، از دو مسیر امکان دارد:

۱. بزرگراه تهران-کرج، خروجی پیکانشهر، شهرک سرو آزاد، خیابان شهید گودرزی، خیابان هشتم غربی.

۲. ایستگاه مترو ایران‌خودرو، شهرک سرو آزاد، خیابان شهید گودرزی، خیابان هشتم غربی.

کلکسیون‌ها

کلکسیون‌ّهای باغ گیاه‌شناسی ملی ایران با اهداف آموزش، پژوهش و نمایش، جمع‌آوری و نگهداری می‌شوند. از رویشگاه‌های طراحی شده در این باغ ۷ رویشگاه شامل رویشگاه هیرکانی، رویشگاه زاگرس، رویشگاه البرز جنوبی، رویشگاه ایرانی- تورانی، گلخانه جنوب ایران، باغ پیازهای ایرانی، باغ میوه‌های بومی مربوط به ایران بوده و ۶ رویشگاه شامل رویشگاه اروپا، چمن‌زارهای آمریکا، رویشگاه قفقاز، رویشگاه هیمالیا، رویشگاه چین و ژاپن مربوط به جهان است. همچنین ۸ کلکسیون و باغ موضوعی شامل قطعات آموزشی و نمایشی، باغ سیستماتیک، باغ گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، جنگل و گردشگاه (شاکای)، باغ صخره‌ای  و گیاهان زینتی، میدان مرکزی باغ رز و چهار باغ ایرانی و پهن‌برگان همیشه سبز نیز در این باغ وجود دارد. اکثر بخش‌های باغ ایرانی تاکنون شکل گرفته و تنها بخش کمی از گلخانه مناطق حاره‌ای در آینده ایجاد خواهد شد.

رویشگاه‌های ایران

رویشگاه هیرکانی

مجموعه رویشی خزر از جمله مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مجموعه‌های جنگلی موجود در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران است.  اجرای این مجموعه از سال ۱۳۵۱ آغاز شده و به‌طور مداوم گیاهان علفی و چوبی مناطق جلگه‌ای و میان‌بند ارتفاعات جنگلی خزر جمع‌آوری و کاشته شده است. بر اساس آمار سال ۱۳۸۸، در این مجموعه ۶۴ گونه درختی و درختچه‌ای و ۲۹ تیره گیاهی وجود دارد. این مجموعه دارای ۵۰۲۴ اصله درخت بوده و از ۱۱ قطعه تشکیل شده که توسط باغ‌راه‌هایی در طرفین، به وسیله شمشاد پرچین‌سازی شده است. مساحت این مجموعه ۸ هکتار بوده و دریاچه آن بالغ بر ۱ هکتار وسعت دارد.

رویشگاه زاگرس

این رویشگاه نیز از دیگر مجموعه‌های شاخص جنگلی بومی در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به‌شمار می‌آید، که در مساحتی حدود ۳ هکتار به شکل تپه ماهور ایجاد شده است. مرتفع‌ترین نقطه این تپه بیش از ۱۰ متر ارتفاع دارد. عملیات اجرایی و تکمیلی این مجموعه از سال ۱۳۶۷ آغاز شده و زیرمجموعه ناحیه رویشی ایرانی- تورانی به‌شمار می‌رود. این مجموعه که با گونه‌های چوبی و علفی جنگل‌های زاگرس پوشیده شده و به ۶ قطعه تقسیم شده است، به‌وسیله باغ‌راه‌های سنگفرش شده از یکدیگر جدا می‌شود. در حال حاضر ۴۲ گونه چوبی و ۳۰ گونه علفی در این مجموعه قرار داشته، که عناصر اصلی درختی آن از سه گونه اصلی بلوط ایرانی، مازودار و ویول است.

رویشگاه البرز جنوبی

رویشگاه البرز جنوبی از جمله مجموعه‌هایی است که با الهام از طبیعت دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز مرکزی ساخته شده است. برای ساخت این مجموعه اقدامات فراوانی از جمله شکل‌دهی فرم زمین، ایجاد تغییرات توپوگرافی مناسب، ساخت تپه ماهور، برقراری جریان گردش آب به‌صورت مدار بسته، ایجاد آبشار، چشمه، نهر و رود، آبگیر، باتلاق و برکه، نصب احجام برای ایجاد صخره‌های طبیعی انجام گرفته است. این اقدامات که در مدت زمانی فشرده از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ صورت گرفته، شرایط محیط را برای رشد و تولید گیاهان به صورت منطقه زیست آن‌ها شبیه سازی کرده است.

انتقال گیاهان شاخص این مجموعه از عرصه‌های طبیعی به مدت ۴ سال (۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷) به طول انجامیده و بیش از ۲۴۰ گونه گیاهی جمع‌آوری شده است. این مجموعه در حال حاضر یکی از غنی‌ترین و زیبا‌ترین مجموعه‌های گیاهی در باغ گیاه‌شناسی ملی محسوب می‌شود.

رویشگاه ایرانی- تورانی

این رویشگاه با هدف جمع‌آوری، پرورش، حفظ و نمایش گیاهان شاخص و مهم ناحیه رویشی ایرانی- تورانی است. این ناحیه که بخش وسیعی از کشور را در بر می‌گیرد، از شمال به کوهپایه سلسله جبال البرز و کوه‌های شمالی خراسان، از جنوب به منطقه صحارا- سندی، از شرق به مرز کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به سلسله جبال زاگرس محدود می‌شود. ۲۳ گونه گیاهی برای این ناحیه در نظر گرفته شده است که با ایجاد باغ‌راه‌هایی، تفکیک شده و در اطراف دریاچه آب‌شور این منطقه نیز گون‌های شور‌پسند مناطق بیابانی کاشته شده است.

گلخانه جنوب ایران

این گلخانه که ساخت آن در سال ۱۳۸۸ به پایان رسیده، از سه قسمت مجزا تشکیل شده است:

بخش اول؛ برای نهال‌های درختان مانگرو

بخش میانی؛ که ارتفاع بیشتری نسبت به دو بخش جانبی دارد و از شرایط نورگیری بیشتری برخوردار است، برای گون‌های درختی جنوب ایران مانند نخل، کنار، کهور و شیشم و غیره

بخش انتهایی؛ که شامل ۳ باغچه است برای گیاهانی همچون نیلوفر درختی و درمان عقرب و غیره

نهال درختان و درختچه‌های این مجموعه، از مناطق جنوبی کشور جمع‌آوری شده و به این گلخانه منتقل شده است.

باغ پیاز ایرانی

طرح باغ پیاز‌های ایرانی که ۲۱۱۰ متر مربع مساحت دارد، از سال ۱۳۵۲ در ضلع شرقی باغ صخره‌ای، توسط کارشناسان ایرانی و خارجی مورد اجرا قرار گرفته است. هدف از احداث این باغ، جمع‌آوری، نگهداری و پرورش گیاهان پیازی بومی ایران است. در این منطقه، گیاهان پیازدار، ریزوم‌دار و غده‌دار از مناطق مختلف ایران جمع‌آوری شده و بر اساس تنوع رویشگاه، میزان بارندگی و جهت تابش نور کاشته شده‌اند. در این باغ ۲۱ گونه گیاهی پیازدار کاشته شده که با نصب حصاری فلزی در اطراف محوطه باغ، از هجوم حیوانات مزاحم که از پیاز و ریشه گیاهان تغذیه می‌کنند، جلوگیری شده است. برای شبیه‌سازی محیط این مجموعه با محیط زیست گیاهان، از خاک زراعی به همراه شن، ماسه، کود پوسیده گاوی و خاکبرگ استفاده شده است.

باغ میوه‌های بومی

باغ میوه‌های بومی در سال ۱۳۷۴ در زمینی به مساحت ۴٫۵ هکتار و با هدف آموزش، حفظ و شناساندن ارقام بومی درختان میوه ایجاد شده است. اهداف ایجاد این مجموعه به تفصیل عبارت است از:

۱. ایجاد مجموعه‌ای از درختان و درختچه‌های میوه بومی کشور برای انجام تحقیقات باغبانی

۲. ایجاد زمینه آموزشی برای بازدیدکنندگان به منظور آشنایی با تنوع میوه‌های بومی و ریخت‌شناسی ارقام جمع‌آوری شده

۳. حفظ ذخیره ژنتیکی کشور و تکثیر گونه‌های میوه بومی در حال انقراض

میوه‌های نگهداری شده در این باغ شامل انگور، انجیر، ازگیل، انار، آلبالو، گیلاس، آلو، به، پسته، توت، زالزالک، زردآلو، سیب، زیتون، سنجد، گلابی، گردو، فندق، هلو، شلیل، عناب و خرمندی است.

طراحی و کاشت گونه گیاهان در این منطقه بر اساس دو گروه عمده هسته‌داران و دانه‌داران در دو محور جنوب به شمال صورت گرفته است تا تناسب‌های لازم از نظر حجم توده درختی، تاج پوشش، زمان گل‌دهی و قرابت‌های زیباشناختی مد نظر قرار گیرد. در حال حاضر ارقام جمع‌آوری شده و موجود در باغ میوه ۳۴۶ رقم بوده و در مجموع ۸۴۵ اصله درخت و درختچه وجود دارد.

در قسمت شمالی این باغ، دریاچه ذخیره‌کننده آب قرار دارد، که رودخانه‌ای از آن منشعب شده و از قسمت میانی باغ می‌گذرد. این رودخانه در ادامه به دریاچه خزر واقع در مجموعه جنگلی رویشگاه خزر ختم می‌شود. در اطراف این دریاچه، گل‌های زینتی کاشته شده است.

رویشگاه‌های جهان

رویشگاه اروپا

کلکسیون گیاهی اروپا با مساحت حدود ۴٫۲ هکتار از جنوب به قطعه خزر، از شرق به قطعه نمایشی، از غرب به رودخانه و کلکسیون پهن‌برگان همیشه سبز و از شمال به محور اصلی باغ محدود می‌شود. ورودی این قطعه با سردر طراحی شده،  ترکیب نرده با ستون‌های آجری و رز‌های رونده و کلماتیس، این مجموعه را به دو بخش قرینه تقسیم می‌کند. این دو بخش شامل محور پیاده‌رو، آبنمای بیضی شکل، قطعات چمن‌کاری، تپه‌ّهای گنبدی شکل با پوشش گیاهان علفی دائمی و فصلی، به همراه درخت و درختچه هستند.

کاشت گیاه در این مجموعه از سال ۱۳۸۳ آغاز شده و همه ساله بر تعداد گیاهان این مجموعه افزوده می‌شود.

چمن‌زارهای آمریکا

کلکسیون گیاهی آمریکا که در زمینی به مساحت ۴٫۱ هکتار قرار دارد شامل پوشش درختی، درختچه‌ای و گیاهان علفی چمن‌زارهای آمریکای شمالی بوده که کاشت آن‌ها از سال ۱۳۸۴ آغاز شده است. در حال حاضر در این مجموعه بذر بیش از ۴۰ گیاه یکساله تا چندساله وجود دارد که حدود ۳۵ گونه از آن‌ها به شرایط موجود سازگار شده‌اند. گیاهان کاشته شده در این بخش از بهار تا اواسط پاییز گلدهی داشته و چشم‌انداز منحصر به فردی به این مجموعه بخشیده‌اند.

رویشگاه قفقاز

کلکسیون گیاهی قفقاز با مساحت ۳ هکتار در مجاورت قطعه خزر و برای کاشت گونه‌های گیاهی قفقاز در نظر گرفته شده است. این منطقه توسط پیاده‌روهای سنگفرش‌شده به عرض دو متر، به ۵ قسمت تقسیم شده است. قسمت شرقی و شمالی دارای درختان بلند مازو و اوری، قسمت جنوب شرقی دارای درختان آزاد، قسمت غرب و جنوب غربی دارای مجموعه رویشی گونه‌هایی از افرا و قسمت شمال‌غربی دارای درختان بارانک هستند. کاشت احداث این محدوده از سال ۱۳۸۵ آغاز شده و از قسمت جنوب‌شرقی تا شمال آن نیز نواری از درختان نمدار کاشته شده است.

رویشگاه هیمالیا

رویشگاه هیمالیا در قطعه زمینی به مساحت حدودا ۳ هکتار در ضلع شرقی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران واقع است. احداث این کلکسیون با اهداف زیر صورت گرفته است:

۱. تکمیل کلکسیون‌های باغ گیاه‌شناسی برای بازدید عمومی

۲. بالا بردن تنوع گیاهی گونه‌های خارجی سازگار با شرایط آب و هوایی ایران

۳. فراهم آوردن محیطی طبیعی برای کارشناسان و مردم

۴. ایجاد زمینه بررسی و تحقیق بر روی گونه‌های جدید توسط محققین

در این منطقه با کارگذاری تعدادی تپه، سعی در فرم‌دهی شکل طبیعی منطقه هیمالیا شده که متاسفانه به دلیل محدودیت امکانات، به طور صد در صد میسر نشده است. گونه‌های گیاهی این محدوده شامل گیاهان همیشه سبز و خزان‌دار است.

رویشگاه چین و ژاپن

سبک باغ‌سازی خاور دور (چین و ژاپن) مانند سبک باغ‌سازی ایرانی از معروف‌ترین سبک‌های باغ‌سازی است که در شکل‌دهی باغ‌های اروپایی نیز نقش موثری داشته است. این سبک باغ‌سازی به دلیل جمعیت زیاد و کمبود اراضی، همیشه به شکل مینیاتوری و بر اساس فضاهای کم صورت گرفته است. در طراحی این باغ‌ها سعی بر این بوده تا از طبیعت تقلید شود و توپوگرافی و جنگل‌کاری طوری انجام شود که شبیه به یک منظره طبیعی در مقیاس کوچکتر باشد.

رویشگاه چین و ژاپن در باغ ملی در زمینی به مساحت ۲٫۳ هکتار ساخته شده، که شامل ۱۶۰ گونه از درخت‌ها و درختچه‌ای  است. در این محدوده همچنین طراحی فضای سبز (محور، فرم، بافت، مقیاس، رنگ، تکرار، تنوع و تعادل) رعایت شده و سعی شده تا از عناصر سنگ، آب و گیاه تا حد مطلوب استفاده شود.

عنصر سنگ

از این عنصر طبیعی در چشمه، نهر، آبشار، حاشیه دریاچه و به صورت پراکنش در باغچه‌ها استفاده شده است. همچنین سنگ‌هایی با شکل‌های پهن، گرد و عمودی در بین عناصر آب و گیاه قرار داده شده‌اند تا محیط طبیعی را تداعی کنند.

عنصر آب

در این زمینه یک دریاچه نسبتا بزرگ با سیستم گردش آب از چشمه، که روی تپه قسمت شمال‌شرقی ایجاد شده، در نظر گرفته شده است که نهرهایی از آن سرازیر می شوند. این عنصر علاوه بر زیبایی، برای تلطیف هوا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عنصر گیاه

در باغ‌سازی خاور دور از زیبایی رنگ برگ درختان و گل درختچه‌های دائمی  برای ایجاد مناظر زیبا اسفاده می‌کنند. بنابراین در باغ گیاه‌شناسی ملی نیز سعی شده است تا با کاربرد گیاهان هم به‌صورت انفرادی و هم به‌صورت توده‌ای، چشم‌اندازهای زیبا و قابل توجهی ایجاد شود. ترکیب گیاهان با حفظ مرکزیت دریاچه از ویژگی‌های بارز این محیط است. گونه‌های این مجموعه شامل سوزنی‌برگ، همیشه سبز، گونه‌های خزان‌شونده با رنگ‌های متنوع پاییزی و درختچه‌های گل‌دار است.

باغ موزه گیاه‌شناسی ملی ایران، از جمله کامل‌ترین مجموعه‌های حفظ و نگهداری از گیاهان مناطق مختلف از جمله گونه‌های در حال انقراض است.

باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی که با هدف آشنایی مردم با گونه‌های مختلف گیاهی و حفاظت از گونه‌های در حال انقراض ساخته شده‌است، علاوه بر مجموعه‌های گیاهی بر پایه مناطق رشد آن‌ها،‌دارای مجموعه‌هایی بر پایه خواص و کاربرد گیاهان نیز هست و در این قسمت به معرفی این مجموعه‌ها در این باغ‌موزه خواهیم پرداخت.

کلکسیون‌های موضوعی

کلکسیون‌های موضوعی باغ گیاه شناسی ملی شامل مواردی هستند که در آن، گیاهان بر اساس کاربرد یا گونه‌های خاص در مجموعه‌های مختلف قرار گرفته‌اند. مجموعه‌های موضوعی شامل موارد زیر هستند:

قطعه آموزشی و نمایشی

قطعه آموزشی و نمایشی در باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی ایران، حدود ۱/۵ هکتار مساحت دارد و در سال ۱۳۶۸ تاسیس شده است. این مجموعه دارای باغ گیاهان پیازی و غده‌ای گیاهان معطر و علفی، باغ سبزیجات ایرانی، باغ میوه سنتی ایرانی، برکه گیاهان آبزی و همچنین قطعات متعدد جهت آزمایش گیاهان در شرایط مختلف است. بستر آزمایشی برای گیاهان پوششی، آزمایش گیاهان پوششی در خشکی و سایه، آزمایش گیاهان یکساله و خزنده از آن جمله هستند.

در این باغ نمایشی چند نمونه باغچه با مساحت‌های کوچک، طراحی و کشت گردیده که نشان‌دهنده الگویی خاص جهت ایجاد فضای سبز در منازل است. در این بخش، علاوه بر استفاده از گیاهان فرم‌پذیر جهت خلق زیبایی به اشکال مختلف، از پیاده‌روهایی با طرح‌های متنوع و مصالحی از قبیل آجر، سنگ‌لاشه و بلوک‌های چندضلعی‌ سیمانی استفاده شده است.

باغ سیستماتیک

باغ سیستماتیک که ۸/۴ هکتار مساحت دارد، دارای مجموعه‌ای از گیاهان تیره‌های مختلف با نظمی خاص و متکی بر سیستم‌های طبقه‌بندی است. چیدمان و کاشت گیاهان مختلف در این مجموعه بر اساس سیر تکاملی استوار بوده و ترتیب قرار گرفتن آن‌ها بر اساس قدمت پیدایش گروه‌های گیاهی از کهن به جدید و قرابت بین آن‌هاست.

ارزش آموزشی و تحقیقاتی باغ سیستماتیک به قدری زیاد است که از قرن ۱۸ میلادی (برادران ژوسیو در باغ تریانون فرانسه) در برخی کشورهای پیشرفته، اقدام به تاسیس این قبیل کلکسیون‌ها نمودند. از جمله نتایج به دست آمده از احداث باغ سیستماتیک عباتند از:

۱- استقرار بیش از ۶۰۰ گونه از ۱۰۰ تیره گیاهی

۲- فراهم شدن مکانی برای دانشجویان رشته‌های علوم کشاورزی و علوم گیاهی

۳- فراهم شدن مجموعه‌ای ارزشمند از گونه‌ها و تیره‌های مختلف برای امور آموزشی و تحقیقاتی

۴- امکان بازدید مستمر عموم مردم و آشنایی آن‌ها با گونه‌های گیاهی متعدد و ارزش آن‌ّها در محیط زیست

باغ گیاهان صنعتی و دارویی

احداث زیرساخت این بخش که در سال ۱۳۷۳ و به مساحت ۵ هکتار طراحی شده است، به مدت سیزه سال به طول انجامیده است و شامل محوطه سازی، احداث دسترسی و باغراه، تعویض و اصلاح خاک بستر کاشت در کرت‌های زراعی، تغییر فرم زمین، احداث سیستم آبیاری تحت فشار به روش بارانی، ساخت مجموعه گردش آب شامل چشمه، جویبار و برکه و  احداث گلخانه و آلاچیق می‌شود. بخشی از مواد گیاهی این بخش مربوط به داخل کشور بوده و بذر و نهال برخی از خارج کشور تهیه شده است.

تنوع زیاد گیاهی در این بخش ،که شامل گیاهان علفی با برخورداری از خواص دارویی، معطر یا کاربری‌های صنعتی است، باعث شده تا یکی از زیباترین و دلنوازترین چشم‌اندازهای باغ گیاه‌شناسی برای بازدیدکنندگان فراهم شود. در این بخش سعی بر این بوده تا فرآیند کاشت و نگهداری گیاهان با منشا طبیعی انجام پذیرد؛ بدین منظور مجموعه کرت‌های مزرعه گیاهان دارویی با الهام از شکل دستگاه تقطیر طراحی شده و آبی که به صورت چشمه از دل زمین می‌جوشد، از طریق جویباری از بین گیاهان گذر کرده و به برکه‌ای منتهی می‌شود که مکان کاشت گیاهان دارویی آبزی است. گونه‌های استقرار یافته در این بخش از ۹۰ تیره مختلف هستند.

علاوه بر آن،عناصر تزئینی دیگری مانند پل عابر بر روی نهر در جوار نیلوفر‌های آبی، در ترکیب با ماهیان قرمز داخل برکه و شکوفه‌ها و گل‌های رنگارنگی که هوا را معطر می‌کنند،‌ زیبایی‌های این بخش را دو چندان کرده است.

آربراتوم

این مجموعه در ضلع جنوب‌غربی باغ گیاه‌شناسی ملی واقع‌ شده و مساحتی حدود ۱۴ هکتار دارد. در این بخش گونه‌های مختلف درختان و درختچه‌ها و بوته‌ها در نظر گرفته شده که هدف از کاشت آن‌ها، معرفی گونه‌های بومی و غیر بومی و ایجاد بستر مناسبی برای دستیابی به امکانات پژوهشی، آموزشی و تفریحی بوده است.

این مجموعه در سال ۱۳۷۶ و با احداث دو دریاچه، چشمه و برکه که توسط نهری به هم متصل می‌شوند، آغاز شده است. جاده‌ای آسفالته به طول ۷۲۰ متر، باغراهی به طول ۶۴۰۰ متر و با عرض ۲ متر و سه دهنه پل بر روی رودخانه از دیگر جاذبه‌های بصری این بخش هستند. عملیات اجرایی این بخش در سال ۱۳۸۵ پایان یافت.

جنگل و گردشگاه (شاکای)

جنگل ضلع شمالی باغ با مساحت حدود ۲۴ هکتار، جهت استقرار بازدیدکنندگان در محلی مناسب با درختان بلند و سایه‌دار احداث شده است. درخت‌های این بخش شامل چنار، گردو، افرا پلت، کاج، اقاقیا، زربین، ارغوان، داغداغان، لیلکی، انار وحشی، ختمی درختی، زبان‌ گنجشک، سپیدار و انواع درختچه‌ها از جمله ژاپنی، توری، پیچ اناری، یاس زرد و غیره هستند. این بخش توسط باغ میوه و دریاچه ذخیره آب به دو قسمت جنگل و گردشگاه تقسیم شده است که مساحت آن‌ها به ترتیب ۱۰ و ۱۴ هکتار است. سیستم آبیاری در قسمت جنگل به صورت قطره‌ای و در قسمت گردشگاه به صورت بارانی است.

در این مجموعه همچنین آلاچیق، رستوران و سرویس بهداشتی جهت رفاه حال بازدیدکنندگان قرار داده شده است. تعداد ۴ آلاچیق که با فاصله ۵۰ تا ۷۰ متری نسبت به هم احداث شده‌اند، دارای پلان ۸ ضلعی نامنظم، سقف شیب‌دار و نورگیری به سبک کلاه‌فرنگی هستند.

جنگل این مجموعه در سال ۱۳۵۳ با کاشت بیش از ۳۰ گونه درخت و درختچه احداث گردیده و جاده‌ای به طول ۳۰۰ متر آن را به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می‌کند. در بخش شرقی مجموعه‌های ورزشی شامل زمین فوتبال و زمین والیبال جهت استفاده کارمندان احداث شده است.

باغ صخره‌ای

این بخش از قدیمی‌ترین مجموعه‌های باغ گیاه‌شناسی است، که گیاهان زینتی آن عمدتا از خارج از کشور تهیه شده و شامل سه بخش صخره‌ای، آبشار و گیاهان نمایشی در مساحتی حدود ۶/۶ هکتار است. باغ صخره‌ای در زمینی به شکل تپه ماهور واقع شده و صخره‌های استفاده شده در آن از کوه‌های اطراف جمع‌آوری شده است. این مجموعه دارای چندین تپه است که تسط صخره‌ها و سنگ‌ها از یکدیگر جدا شده و در بین آن‌ها گونه‌های گیاهی مختلف کاشته شده است. از دیگر بخش‌های این مجموعه می‌توان از برکه، آبشار ۲ متری، گیاهان آبزی مانند نیلوفر آبی، لوئی و زنبق نام برد. بیش از ۷۰ گونه درختی و درختچه‌ای و بیش از ۲۰۰ گونه علفی دو ساله و چند ساله در این بخش وجود دارد.

میدان مرکزی، باغ رز و چهارباغ ایرانی

این مجموعه با مساحت حدود ۷/۵ هکتار در مرکزیت باغ و در کنار مجموعه‌های آربراتوم، آمریکا، سیستماتیک و قفقاز واقع شده است. عملیات اجرایی این بخش در سال ۱۳۸۴ به پایان رسید و کاشت گیاه در این بخش نیز از همان سال آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.

در قسمت شمالی این بخش آبنماهای پلکانی ساخته شده است که در دو طرف آن به صورت قرینه ۲ باغچه در هر پله و در مجموع ۱۸ باغچه وجود دارد. گیاهان این باغچه‌ّها را ترکیبی از گیاهان فصلی و گیاهان پوششی تشکیل می‌دهد و در مرکز میدان، باغ رز وجود دارد که در وسط آن نیز آبنمای بزرگی ساخته شده است. در ۴ طرف این آبنما نهرهای آبی قرار دارد. باغچه‌های میدان مرکزی به باغ رز اختصاص یافته که شامل ۸ باغچه مثلثی و ۴ باغچه قوسی شکل است. در مجموع بیش از ۸۰ نوع رز در این بخش کاشته شده که دارای گونه‌ّها و رنگ‌های مختلفی بوده و از اوایل بهار تا اواسط پاییز گل می‌دهند. گونه‌های تک شاخه‌اند و در مقابل بیماری مقاومت کمی دارند،‌ اما رزهای وحشی کم‌پر بوده و علی‌رغم گلدهی کوتاه، در برابر انواع آفات و بیماری مقاوم هستند.

در طرح بلوار شمالی، سعی بر این بوده است تا با کاشت گیاهانی همچون سرو شیراز به همراه تراس‌بندی، طرح باغ ایرانی در ذهن تداعی شود.

پهن‌برگان همیشه سبز

احداث این مجموعه در ضلع شمالی قطعه قفقاز و به مساحت ۱/۶ هکتار قرار گرفته است، در سال ۱۳۸۴ آغاز شد. گیاهان این بخش را درختان و درختچه‌های همیشه سبز بومی و غیربومی تشکیل می‌دهد.

قوانین بازدید از موزه

باغ گیاه‌شناسی ملی، محلی برای نگهداری برخی از گونه‌های در حال انقراض کشورمان بوده و نگهداری از این گونه‌ها کاری سخت و دشوار است. بسیاری از گونه‌های گیاهان بسیار آسیب‌پذیر بوده و جبران خسارت به آن‌ها گاه غیر ممکن است. به همین منظور بازدید از این باغ‌موزه با شرایط و قوانین خاصی همراه است که بر روی نقشه باغ درج شده و به شرح زیر است:

از چیدن گل‌ها و گیاهان خودداری کنید.

تنها در محل پیاده‌روها و خیابان‌ها حرکت کنید و از ورود به مناطق کشت شده و محوطه چمن‌کاری شده خودداری کنید.

هنگام گرفتن عکس مواظب گیاهان باشید.

از نزدیک شدن به دریاچه‌ها و آبشارها جدا خودداری کنید.

زباله‌ها را در سطل مخصوص زباله بریزید.

به هشدارها و راهنمایی‌های مسئولین و کارشناسان توجه و عمل نمایید.

مراقب سیستم‌ها و شبکه‌های آبیاری باشید.

آب موجود در سطح باغ آشامیدنی نیست. برای تهیه آب معدنی به بوفه در نقاط مختلف باغ مراجعه فرمایید.

آویزان شدن و استفاده از تنه درختان برای بستن طناب ممنوع است.

محل سرویس‌های بهداشتی بر روی نقشه باغ مشخص شده است.

روشن کردن آتش به هر نحوی ممنوع است.

پخت و پز در باغ ممنوع و صرف غذا تنها به صورت یک نیم وعده سبک امکان‌پذیر است.

محل استراحت کوتاه برای بازدیدکنندگان در محل نقشه مشخص شده است. خواهشمندیم تنها از این محل‌ها برای نشستن و استراحت استفاده نمایید.

باغ گیاه‌شناسی محل بازی نیست. آوردن وسایل بازی ( توپ، بدمینتون و ...) به باغ ممنوع است.

باغ‌موزه گیاه‌شناسی ملی ایران سالانه گردشگران زیادی را میزبانی می‌کند. این منطقه باصفا و زیبا آب و هوای بسیار خوبی دارد و همین موضوع باعث شده که در بین گردشگران محبوب باشد.