عدد چهار ، در هنر و معماری ایران باستان بسیار تاثیرگذار بوده است. وجود ۴ عنصر اصلی تشکیل‌دهنده حیات که بر پایه‌ی حکمت ایرانیان شناخته شده و پاک شمرده شده است، برای ایرانیان جنبه‌ی تقدس داشته و نمادین بوده است. از این‌رو بهترین فرم پدید آمده در پلان‌های معماری نیز از ۴ طبعیت کرده و باعث چهار قسمتی شدن حیاط یا صحن تمامی بناهای ایران چه قبل از اسلام و چه بناهای پس از اسلام در ایران شده است. از بناهای تاریخی که از این عدد تاثیر پذیرفته‌اند، باغ‌های ایرانی را می‌توان نام برد. در میان باغ‌های ایرانی، آن دسته از باغ‌هایی که توسط معابر و گذرگاه‌ها به چهار قسمت تقسیم می‌شده‌اند را چهارباغ می‌نامیدند.طبق یافته‌های باستان‌شناسی، اولین باغی که در ایران با فرم چهارباغ ساخته شده است، باغ پاسارگاد بوده که به دستور کوروش کبیر بنا شده است. طرح چهارباغ به دو شیوه در باغ‌های ایران اجرا می‌شده است.

شیوه‌ اول

در این شیوه، باغ را در قالب یک خیابان اصلی که از طول با گذرگاه‌های فرعی به چهار قسمت تقسیم شده است، می‌ساختند؛ مانند چهارباغ عباسی در اصفهان.

شیوه دوم

در این شیوه که نسبت به شیوه‌ی اول، کامل‌تر و دقیق‌تر است، تمامی مساحت باغ را با دو معبر متقاطع به چهار مربع یا مستطیل برابر تقسیم می‌کرده‌اند و در محل تقاطع یک حوض به عنوان عنصر مرکزی می‌ساختند. هر کدام از چهار مربع را هم با معابر متقاطع به چهار قسمت دیگر تقسیم می‌کردند. این تقسیم‌بندی با توجه به مساحت باغ، تا حد ممکن ادامه داشته است؛ مانند باغ گلشن در طبس.

این چهارباغ در واقع مجموعه‌ای از چند چهارباغ است که نام یکی از آن‌ها را بر تمامی مجموعه نهاده‌اند و در اطراف یک خیابان اصلی بنا شده‌اند.چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا بعد از تعیین اصفهان به عنوان پایتخت در عصر شاه عباس اول و به دستور ایشان ساخته شده‌اند. چهارباغ پایین به دستور رضاشاه پهلوی و با همان طرح چهارباغ صفوی ساخته شده است.چهارباغ عباسی از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به سمت شمال شهر امتداد می‌یابد و چهارباغ بالا نیز از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به سمت جنوب شهر تا دروازه‌ی شیراز ادامه دارد. در واقع این سی و سه پل است که خیابان اصلی چهارباغ بالا و چهارباغ عباسی را به یکدیگر مرتبط می‌کند. چهارباغ پایین نیز در امتداد چهارباغ عباسی به سمت شمال شهر ساخته شده است.

در گذشته جوی آبی از میان خیابان تا زاینده‌رود جریان داشته است و در محل تقاطع‌ها حوض‌هایی نیز ساخته بودند. در خیابان، مسیری خاص برای افراد سواره تعبیه شده بوده است و در دو طرف خیابان درختان چنار به موازات خیابان و در دو ردیف کاشته شده بودند.در دوره‌ی صفویه سرتاسر خیابان تا کنار رودخانه پوشیده از باغ‌های باشکوه بوده است که میان امرا برای ساخت عمارت تقسیم شده بودند. البته به عموم مردم هم حق تفریح در باغ‌ها و استفاده از ثمرات آن‌ها را داده بودند. در سمت غرب خیابان، باغ‌های تخت، هشت‌گوشه (هشت بهشت) و تاکستان قرار داشتند و در سمت شرق خیابان باغ‌های بلبل، توت و درویشان قرار داشتند. البته در حال حاضر غیر از باغ هشت‌گوشه مابقی به طور کامل از بین رفته‌اند.

چهارباغ از دید مورخان و جهان‌گردان

توصیف چهارباغ عباسی در بسیاری از متون تاریخی عصر صفوی وجود دارد که از آن میان می‌توان به تاریخ عالم‌آرای عباسی نوشته‌ی اسکندربیگ منشی، تاریخ عباسی (روزنامه‌ی ملا جلال) نوشته‌ی ملا جلال منجم یزدی و روضه‌الصفویه نوشته‌ی جنابدی اشاره کرد.همچنین جهانگردان بسیاری در دوره‌های صفویه و قاجار بعد از مشاهده‌ی چهارباغ به توصیف آن در سفرنامه‌هایشان پرداخته‌اند. از پی تیرو دلا واله، جهانگرد ایتالیایی گرفته تا سانسون فرانسوی و...شوالیه شاردن جهانگرد معروف فرانسوی که در دوره‌ی سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی مدت زیادی را در ایران حضور داشته است، چهارباغ را گردشگاه مشجر عمومی اصفهان نامیده و ضمن توصیف چهارباغ می‌گوید:این خیابان زیباترین معبری است که من تاکنون دیده و شنیده‌ام

بی‌لطفی قجری‌ها در حق چهارباغ

بیشتر ابنیه‌ی تاریخیاصفهان در دوره‌ی قاجار با بی‌مهری مواجه شدند و از عظمت و شکوه آن‌ها کاسته شد. چهارباغ نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اگر توجه و محافظت مردم مانع نمی‌شد، در همان زمان به کلی از بین می‌رفت.سلطان مسعود میرزا معروف به ظل‌السلطان، بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین شاه که از سوی پدر، حاکم اصفهان شده بود، دستور تخریب چهارباغ را صادر کرد و عمال وی برای تخریب باغ شروع به قطع درختان کردند. خبر این ماجرا به حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی از علمای برجسته‌ی آن زمان اصفهان رسید.

ایشان به طلاب مدارس دینی دستور دادند تا مانع تخریب چهارباغ شوند. طلاب فورا به چهارباغ رفته و بعد از درگیری مفصلی که با عمال ظل‌السلطان داشتند، موفق شدند آن‌ها را بیرون کرده و مانع قطع مابقی درختان شوند.البته امروز نیز باید مسئولین امر هشیار باشند و به بهانه‌ پیشرفت و توسعه‌ شهر اصفهان، مجوز قطع این درختان کهنسال را صادر نکنند تا مانند چندی پیش طرح‌هایی نظیر گسترش شبکه‌ی ریلی قطار شهری، منجر به قطع تعدادی از این درختان نشود.از مشهورترین چهارباغ های ایران می توان چهارباغ عباسی اصفهان را نام برد، هر چند که امروزه تغییرات بسیاری از زمان ساخت داشته اما همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است. قدمت این خیابان به دوران حکومت شاه عباس یکم می‌رسد و امروزه به سه بخش چهار باغ پایین، چهار باغ عباسی و چهار باغ بالا تقسیم می‌گردد. چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا یادگار دوران سلطنت شاه عباس اول هستند، یعنی سال 1000 هجری قمری. مابقی این خیابان در عصر رضاشاه پهلوی به آن اضافه شده است.

چهارباغ پایین از امتداد چهارباغ عباسی شروع می‌شود تا شمال شهر می‌رسد. چهارباغ عباسی از یک سو از سی‌و‌سه پل شروع شده و تا حوالی دروازه دولت امتداد می یابد و چهارباغ بالا نیز از سی‌و‌سه پل شروع شده و تا دروازه شیراز (میدان آزادی) امتداد یافته است. در گذشته از میان این خیابان یک جوی آب عبور می‌کرد که تا زاینده‌رود جریان داشت و در محل‌هایی حوضچه‌هایی هم ساخته شده بود. در زمان صفویه تمام طول خیابان تا حاشیه رودخانه را باغ‌های باشکوه و پرجلالی پر کرده بودند که برای ساخت عمارت، به بزرگان و امیران تعلق گرفته بود، ضمن اینکه مردم عادی هم اجازه و حق تفریح و خوش‌گذرانی در باغ‌ها و استفاده از محصولات آن‌ها را داشتند. امروزه نیز هنوز باغچه‌ها و گل‌های این خیابان نشان از سرسبزی آن زمان چهارباغ دارد.اما در بین کل خیابان چهارباغ، خیابان چهارباغ عباسی لطف دیگری دارد، این خیابان یکی از زیباترین خیابان‌های اصفهان است و جزو آن دسته از دیدنی های اصفهان به شمار می‌رود که کمتر کسی در سفر به اصفهان از دیدن آن چشم‌پوشی می‌کند. تقریباً معروف‌ترین جاذبه های شهر را می‌توان در فاصله‌ی کمی از آن دید.

این خیابان که تا چندی پیش محل عبور و مرور خودروها بود، امروزه با تصمیم شهرداری اصفهان سنگ‌فرش شد و به پیاده راهی زیبا و دل‌انگیز تبدیل شده است که قدم زدن در آن به خصوص در نیمه اول سال حس و حالی دلپذیر دارد؛ گویی در باغی سرسبز قدم می‌گذارید. هتل پارسیان عالی قاپو در دل این خیابان قرار دارد. این هتل چهارستاره یکی از بهترین هتل‌هایی است که با اقامت در آن اوقات خوشی ا در دل چهارباغ سپری خواهید کرد و با اندکی پیاده‌روی می‌توانید سری به جذاب‌ترین جاذبه های اصفهان بزنید.خیابانی به نام خیابان چهارباغ خواجو درست در راستای چهارباغ عباسی و در حد فاصل چهارراه نقاشی و پل خواجو وجود دارد. دیدنی هایی نظیر خانه باجغلی، خانه نایب اسدالله، کارخانه پشم باف، مسجد حاج میرزا محمد صادق، مدرسه صدر خواجو، چهارسوق آجری و چهارسوق نقاشی در خیابان چهارباغ خواجو وجود دارد که می‌توانید از برخی از آنها دیدن کنید. این خیابان، تاریخی به قدمت صفویه دارد.

دیدن از این مکان زیبای تفریحی و طبیعی استان اصفهان را به شما گردشگران و علاقه مندان به طبیعت پیشنهاد می کنیم.