تئاتر شهر بزرگ‌ترین مجموعه نمایش تئاتر ایران است که در دوران پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی و به ابتکار و ریاستشهبانو فرح پهلوی در تهران ساخته شد.

مجموعه تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ توسط مهندس علی سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید. این مجموعه در روز شنبه هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش باغ آلبالو نوشته آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان و با بازی داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، فهیمه راستکار و پرویز پورحسینی به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد.

در آغاز تئاتر شهر و اجرای تئاترها زیر سرپرستی سازمان جشن هنر شیراز بود ولی پس از چندی به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران واگذار شد.

این مجموعه از معماری زیبایی برخوردار است و جزء میراث فرهنگی کشور محسوب می‌شود. مجموعه تئاتر شهر در چهارراه ولی عصر (تقاطع خیابان انقلاب و خیابان ولی عصر) در مجاورت پارک دانشجو در تهران قرار گرفته‌است و محوطه سنگ‌فرشی وسیع و زیبایی دارد.

ساختمان

بنای زیبای تئاتر شهر به شکل دایره و بر اساس طرحی از علی سردارافخمی یکی از شاگردان هوشنگ سیحون با الهام از برج طغرل و در ساختمان آن، ترکیبی جالب از کاشی و آجر به کار رفته‌است. ترکیب کاشی به شکل انتزاعی و استفاده از آجر برجسته که در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه معماری ایلخانیان و ستون‌های قرینه‌ای تخت جمشید ساخته شده‌است. ساختمانی مدور و خیمه گونه که معماری تماشاخانه‌های ایرانی را در ذهن تداعی می‌کند. شاید ویژگی مهم دیگر تئاتر شهر در پلان دایره‌ای شکل آن باشد. این پلان ترکیبی از معماری یونان و روم قدیم و بناهای مربوط به نمایش، مانند پانتئون و کولوسئوم است. تئاتر شهر تنها سالن نمایش در ایران است که دارای حصار نمی‌باشد بطوریکه علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولی عصر و محوطه پارک دانشجو نیز بخشی از این مجموعه محسوب می‌شوند و نقش بسزایی در جلب مخاطبین به این سالن نمایش را داشته‌است. این ساختمان در محلی که پیش‌تر کافه شهرداری خوانده می‌شد جایی که در آن عصر پنج شنبه و جمعه‌ها بازی سازان و نمایشگران، سیرک بازان و معرکه گیران جمع می‌شدند تا از هنر نمایی آن‌ها تهرانی‌ها اوقات فراغت خود پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه‌های روزانه به دور باشند، با نظارت مهندسی سردار افخمی در طول پنج سال ساخته شد و در سال ۱۳۵۱ گشایش یافت.

تئاتر شهر پیش از انقلاب ابتدا زیر نظر رادیو و تلویزیون اداره می‌شد، سپس تحت نظارت اداره فرهنگ قرار گرفت و پس از انقلاب نیز وزارت فرهنگ و ارشاد سرپرستی آن را بر عهده گرفت.

تئاتر شهر هم‌چنین، دارای یک کتابخانه تخصصی هنر است که هنرمندان، متخصصان و دانشجویان تئاتر و هنرجویان کارگاه‌های نجاری و خیاطی از آن استفاده می‌کنند.

معماری

مساحت بستر طرح این بنا ۳۰۰۰ متر مربع، و مساحت زیر بنای آن ۵۶۰۰ متر مربع است. با توجه به پلان دایره‌ای شکل این بنا، قطر تقریبی بدنه آن ۳۴ متر است. ارتفاع تئاتر شهر ۱۵ متر است.

طرح تئاتر شهر شباهت ظاهری خیره‌کننده‌ای به ساختمان «تالار بکمن» در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا دارد.

سالن‌ها

مجموعه تئاتر شهر که در ابتدا تنها برای اجرا در تالار اصلی ساخته شده بود در حال حاضر با پنج تالار فعالیت می‌کند.

*سالن اصلی (گنجایش ۵۷۹ نفر) دارای تمامی تجهیزات لازم برای یک سالن تئاتر شامل: صحنه‌گردان الکتریکی، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور، دهانه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاه‌های کنترل‌کننده است. ورودی سالن نمایش نیز دارای دو در با پوشش آکوستیک است تا از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری کند.

*سالن چهارسو (گنجایش ۱۲۰ الی ۴۰۰ نفر که تغییر حجم دکور و صحنه امکان تغییر گنجایش را می‌دهد)

*مرکز مطالعات قشقایی

*سالن سایه

*پلاتو اجرا

*مجموعه تئاتر شهر دارای دو سالن دیگر به نام‌های تالار کوچک و تالار شماره دو است که طی چند سال اخیر به دلیل نیاز به تعمیر تعطیل شده و تاکنون اقدامی برای بازگشایی‌شان صورت نگرفته‌است.

*کافه تریای سالن اصلی و همچنین کافه تریای سالن چارسو نیز گهگاه میزبان اجرای نمایش‌ها یا محل برگزاری نمایشنامه خوانی بوده‌است.

تئاتر شهر پس از انقلابِ ۱۳۵۷

تئاتر شهر بعد از انقلاب زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیریت تئاتر شهر را مدیر کل هنرهای نمایشی که خود با حکم معاون هنری وزیر ارشاد منصوب شده به عنوان مدیر معرفی و حکم او را ابلاغ می‌کند.

تهدیدها

احمد مسجد جامعی در خصوص ساخت و ساز مترو تهران گفت:حیف است بنای تئاتر شهر فدای چند هواکش شود.

تئاتر شهر استان تهران از اماکن گردشگری و تاریخی است که گردشگران زیادی دارد.