کلیسای سرکیس مقدس بزرگترین کلیسای ارمنی در تهران، دارای ساختمانی زیبا با معماری کم‌نظیر است. جذابیت‌های به کار رفته در این بنا و جایگاه مذهبی خاص آن، گردشگران بسیاری را به سمت این کلیسا جذب می‌کند.

از نیمه دوم قرن بیستم میلادی، جمعیت ارمنی‌ها در تهران رو به زیاد شدن گذاشت و همین سبب شد که محله‌های ارمنی‌نشین در تهران ایجاد شود.

به علت افزایش جمعیت در تهران کلیسای ارمنی‌نشین «مریم مقدس» که خلیفه‌گری و مسئولیت انجام امور ارمنیان تهران را داشت، با کاهش فضا روبرو شد. همچنین به علت افزایش مسیحیان در مناطق شمال شهر تهران، دسترسی به کلیسای مریم مقدس که در جنوب بود، سخت‌تر شد. این شرایط سبب شد که نیاز به ساخت کلیسا در مجاورت محله‌های جدید با گنجایش بیشتر و ساختمان‌هایی با فضای بزرگتر برای انجام امور ارمنیان احساس شود. به این شکل خلیفه‌گری ارمنیان تهران با یاری یکی از ارمنیان خیر به نام مارکام سرکیسیان، قطعه زمینی در تقاطع خیابان کریم خان زند و استاد نجات اللهی (ویلای سابق) که مرکزیت بیشتری در بین محلات ارمنی نشین تهران داشت، برای احداث کلیسا و ساختمان‌های خلیفه‌گری خریداری کرد.

سرکیس مقدس، از قدیسانکلیسای حواری ارمنی بود که در اوایل قرن چهارم میلادی از جزو سرداران ارتش در روم خدمت می‌کرد. وی به دلیل مسیحی بودن، تحت تعقیب قرار گرفت و به همراه خانواده‌اش به ارمنستان گریخت. تیران پادشاه ارمنستان که زیر نظر امپراطوری روم بود، مجبور به اخراج وی شد. سرکیس به ایران آمد و به خدمت شاپور دوم ساسانی درآمد. وی در جنگ با کوشانها بسیار موفق بود و شاپور نیز از وی رضایت داشت اما بعدها به وی تهمت تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور زده شد و به همین اتهام وی و پسرش به همراه برخی سربازانش در نیشابور به قتل رسیدند.

معماری کلیسا

طراحی ساختمان کلیسا را مهندس اوژن آفتاندیلیان برعهده گرفت. پس از فوت مارکار سرکیسیان نیز فرزندان او گورکن و وازگن سرکیسیان هزینه ساخت کلیسا و ساختمان‌های خلیفه‌گری را تقبل کردند. احداث کلیسا در ۱۴فروردین ۱۳۴۳ شمسی با حضور اسقف اعظم ارمنیان، آرداک مانوکیان شروع شد و با انجام مراسمات خاص برای کلیسا نام تعیین شد. نام کلیسا به «سرکیس مقدس» نام‌گذاری شد. کار ساخت کلیسا را لئون کشیشیان بر عهده گرفت. کار ساخت بنا پس از مدتی با مشکل مواجه و متوقف شد. پس از آن، ساخت کلیسا در پنج سال بعد، دوباره از سر گرفته شد.

کلیسای سرکیس مقدس بزرگترین کلیسای شهر تهران است. اندازه طول این کلیسا ۳۶٫۵ متر و عرض ۱۷٫۸ متر با پلان بازیلیک تک ناوی است که بر روی صفه‌ای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانتخانه های دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفیدرنگ و دیوارهای داخلی و سقف، با گچ پوشانده شده است. در طراحی کلیسا از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی شده است. اما طراح بنا در این نوع معماری، تغییراتی نیز داده و گنبدی ساخته که بدون داشتن تکیه‌گاه، در هوا معلق و بر روی سقف، قرار دارد. چون در این نوع از کلیساها که دارای یک ناو هستند، وزن سقف بنا به وسیله قوس‌های واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل می‌شود، بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمی‌توانند عرض زیادی داشته باشند، به همین دلیل فاقد گنبد و بناهایی کوچک هستند، اما معمار و طراح، با تاثیر از معماری تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبددار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونه‌ای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی روی آن قرار دهد.

تالارهای گنبددار فاقد ستون زیرگنبد هستند و وزن گنبد و سقف به وسیله قوس‌های واقع در زیر سقف که روی چهارستون بزرگ تکیه دارند به دیوارهای طولی بنا منتقل می‌شود، اما در این کلیسا از ستون های حامل قوس‌ها خبری نیست و طراح بنا، برای انتقال وزن سقف و گنبد بزرگ کلیسا، از هشت شاه تیر افقی استفاده کرده که روی هشت ستون کار گذاشته و به داخل دیوارها تکیه دارند.

بلندی سقف کلیسا، برگرفته از کلیسای مریم مقدس است. نبود ستون در زیر گنبد سبب شده تا فضایی بسیار وسیع در صحن کلیسا به وجود آید. محراب کلیسا به صورت نیم‌دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف محراب بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانتخانه‌ها قرار دارند که هر یک دارای نورگیر کوچکی هستند و به غیر از ورودی که به داخل صحن کلیسا ختم می‌شود، ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشی‌های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شده است. صحن کلیسا را می‌توان دارای سه بخش فرض کرد که قسمت میانه آن ۷۵ سانتی‌متر از هر طرف پهن‌تر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهارضلعی روی چهارطاقی قرار گرفته که بر روی شاه‌تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماما از نورگیرها تشکیل شده که موردی منحصر به فرد در سبک معماری کلیساهای ایران است.در بالای دیوار خارجی قسمت میانی صحن، یک سنتور قرار دارد که برای هماهنگ شدن با بالای دیوارهای صحن‌های شرق و غرب بنا، دارای زاویه‌ای باز است و ارتفاع کمی دارد. در هر یک از دیوارهای صحن میانه، سه نورگیر قرار گرفته که به صورت باریک از بالا تا پایین دیوار امتداد دارند، اما در دیوارهای صحن‌های غرب و شرق از دو نورگیر، شبیه نورگیرهای صحن میانه استفاده شده است. شیشه‌های نورگیرها منقوش به نقاشی‌هایی با موضوعات ملی و مذهبی ارمنیان است. ورودی‌های کلیسا در ضلع غربی بنا است که شامل یک ورودی اصلی و بزرگ‌تر در وسط و دو ورودی کوچک‌تر در دو طرف است که عقب‌تر از ورودی اصلی و در زیر برج‌های ناقوس قرار دارند. قسمت بالای دیوار ضلع غربی، مانند دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، سنتوری با ارتفاع کم دارد و بر خلاف دیوارهای دیگر قسمت‌های کلیسا در آغاز با نمای شیشه‌ای با نقش صلیب‌های بزرگ ساخته شده بود که تغییر یافت.

کلیسا دارای دو ناقوس‌خانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهارگوش قرار دارند و در انتهای آن‌ها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق ناقوس‌خانه‌های کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان طراحی شده است. در بالای ورودی‌ها، در زیر برج‌های ناقوس‌خانه‌ها، نورگیرهایی شبیه به دیگر نورگیرها قرار دارند که به داخل فضای برج‌ها باز می‌شوند.

کلیسا در سال ۱۳۵۲ شمسی طی مراسمی شروع به کار کرد. در زمان جنگ تحمیلی با اصابت موشک، بخشی از کلیسا آسیب دید و مدتی تعطیل شد. سپس با مرمت بخش‌های آسیب‌دیده، کلیسا دوباره در سال ۱۳۶۲ شمسی فعالیت خود را از سر گرفت.

در سال ۱۳۹۱ شمسی نیز یک‌بار دیگر کلیسا مورد مرمت قرار گرفت و تعمیراتی در داخل و محوطه بیرونی آن انجام شد. حوضچه مخصوص غسل تعمید، واقع در گوشه شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی و با نقاشی تعمید حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده تزیین شد.

بنای یادمان نسل‌کشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳٫۵۰ متر است که بر پایه‌ای از همان سنگ به ابعاد ۱۶۲ در ۷۷و بلندی ۸۲ سانتی‌متر قرار گرفته است. روی پایه، کتیبه‌ای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتی‌متردیده می‌شود که روی آن به خط نستعلیق فارسی و ارمنی جمله‌ای با عنوان «یادبود شهدای ارامنه» نوشته شده است.

بنای یادمان نسل‌کشی ارمنیان، با طرحی برگرفته از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتلگاه شد. نقش صلیب روی چلیپا سنگ‌ها، نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنان‌که مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطه بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقش‌های رویه بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیه آزادی‌خواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند. این بنا در ۱۳ اردیبهشت سال ۱۳۵۲  شمسی در سالگرد نسل‌کشی ارمنیان رونمایی شد.

این کلیسا امروزه نیز مورد استفاده ارمنیان مسیحی و مرکزیت امور ارمنیان را در تهران دارد. ساختمان این کلیسا جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان و گردشگران و علاقه‌مندان به معماری کلیساها و طرفداران دین مسیحیت دارد و فضای معنوی داخل آن بسیار آرامش‌بخش و متفکرانه طراحی شده است. بازدید از این کلیسا بسیار زیاد است و طرفداران بسیاری دارد.پیشنهاد میکنیم حتما از این جاذبه دیدن کنید.