روستای کاکان از توابع بخش مرکزی شهرستان بویراحمد، با مختصات جغرافیایی ۵۱ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی و ۳۰ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی، در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی یاسوج قرار دارد. این روستا از اطراف به ارتفاعات بلند و سر به فلک کشیده دنا محدود می‌شود. روستای کاکان از سطح دریا در حدود ۱۹۲۰ متر ارتفاع دارد. آب و هوای این روستا در فصول بهار و تابستان، مطبوع و دلپذیر و در زمستان سرد است. روستای کاکان یکی از روستاهای تاریخی و با قدمت استان کهکیلویه و بویراحمد به شمار می‌رود.

این روستا در گذشته، ییلاق خوانین بویراحمدی بوده است و متجاوز از ۲۰۰۰ سال قدمت دارد. در قسمت‌هایی از این روستا، کتیبه‌های مربوط به دوره هخامنشی کشف شده است. مردم روستای کاکان به زبان‌ لری سخن می‌گویند. آن‌ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

الگوی معیشت و سکونت

اقتصاد این روستا بر پایه فعالیت‌های زراعی، باغداری، دامداری و پرورش زنبور عسل استوار است. گروهی از مردم، در بخش خدمات و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. اراضی روستا به دو صورت آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و محصولات عمده زراعی گندم و جو است. انواع میوه‌ها مانند سیب، گردو، هلو و زردآلو در باغات روستا به عمل می‌آید. گوشت قرمز، شیر، ماست، پنیر، کشک و روغن حیوانی مهمترین فرآورده‌های دامی روستای کاکان به شمار می‌آیند. گروهی از مردم روستا به ویژه زنان و دختران در فصول پاییز و زمستان به بافت و تولید انواع صنایع دستی از قبیل قالی، گبه، جاجیم، پلاس و چادر می‌پردازند. روستای کاکان با بافت مسکونی متمرکز در محدوده کوهستانی شهرستان کهکیلویه و بویراحمد استقرار یافته است.

اکثر خانه‌های این روستا در یک طبقه و برخی از آن‌ها در دو طبقه با دیوارهای قطور و سقف مسطح ساخته شده‌اند. مصالح به کار رفته در ساخت واحدهای مسکونی شامل خشت، گل، تیره‌های چوبی و سنگ است. خانه‌های روستاییان با توجه به نحوه معیشت و فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی به قسمت‌هایی مانند اتاق استراحت، خواب، آغل، انبارهای غله و علوفه و کارگاه تولید صنایع دستی تقسیم شده‌اند. ایوان خانه‌ها، در فصول بهار و تابستان، محلی برای گردهمایی اعضای خانواده است و در سایر فصول، برای انجام فعالیت‌های معیشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

جاذبه‌های گردشگری

روستای کاکان چشم‌اندازهای طبیعی بسیار زیبایی دارد. مهمترین جاذبه‌های طبیعی این روستا عبارتند از: آبشار زیبا و شگفت‌انگیز مارگون، در مرز دو استان کهکیلویه و بویراحمد و فارس، در شرق شهر یاسوج و در نزدیکی روستاهای مارگون و کاکان واقع شده است. این آبشار بلند در بالا دست تنگة زیبا و خوش آب و هوای مارگون جاری است. رگه‌های متعدد و حیرت‌آور آن به درون دره سرازیر می‌شوند. دامنه‌های مملو از لاله‌های واژگون و دیگر گل‌های وحشی، زیبایی منحصر به فردی به این دره بخشیده است. چشم‌انداز این دره رویایی برای طبیعت دوستان، جاذبه‌ای بسیار جالب توجه و استثنایی است. هفت چشمه، معروف‌ترین چشمه در اطراف آبشار مارگون است. حواشی زیبا و باطراوت آن به ویژه در بهار و تابستان، فضای مناسبی برای اقامت گردشگران به شمار می‌رود. حواشی چشمه نمک نیز بسیار سرسبز و زیبا است. گسترة باغات انبوه و سرسبز، از دیگر جاذبه‌های طبیعی روستای کاکان است. چشم‌انداز این باغ‌ها به خصوص در فصل تابستان و هنگام به بار نشستن درختان میوه، بسیار تماشایی است.

پیست اسکی دنیا در نزدیکی منطقه آب نهر کاکان و به فاصلة ۱۸ کیلومتری از شهر یاسوج قرار دارد. طول این پیست ۶۰۰ متر و عرض آن ۱۵۰۰ متر است. پیست اسکی دنا از امکانات مناسبی همچون دستگاه بالابر، تله اسکی بشقابی، خوابگاه و رستوران برخوردار است. در فصل زمستان علاقه‌مندان بسیاری با مراجعه به روستا، از این پیست استفاده می‌کنند. قلعة خوانین یکی از بناهای ارزشمند و تاریخی روستای کاکان است. مصالح به کار رفته در ساخت آن خشت و ملاط گل می‌باشد. قدمت این قلعه، به دورة قاجاریه مربوط است. روستای کاکان، در اعیاد بزرگ ملی و مذهبی عید نوروز، فطر، قربان، غدیر و میلاد پیامبر (ص) غرق شادی و سرور است. مردم روستای کاکان، از عشایر قشقایی، بویراحمدی و ممسنی هستند. جشن‌های عروسی با آداب و سنن محلی از جمله مهمترین مراسم این روستا به شمار می‌رود. عروسی، معمولاً در فصل بهار و تابستان انجام می‌گیرد.

بهره‌گیری از انواع موسیقی قشقایی و لری در مراسم جشن و سرور این روستا رایج است. موسیقی ایل قشقایی توسط «عاشیق‌ها»، «چنگیان» و «ساربانان» اجرا می‌شود و در این میان، موسیقی عاشیقی از جایگاه والایی برخوردار است. ترانه‌های عاشیق‌ها و چنگیان به زبان ترکی قشقایی خوانده می‌شود ولی ساربانان با زبانی که در اصطلاح محلی به نام «کوروشی» مشهور است آواز می‌خوانند. رقص‌های محلی قشقایی عمدتاً به صورت گروهی اجرا می‌شود. رقص چوب به لحاظ شیوه اجرا و حرکات موزون اجرا کنندگان آن، جذابیت خاصی دارد. رقص زنان قشقایی به نام «رقص هلی» مشهورترین رقص محلی قشقایی‌هاست. انواع آلات موسیقی قشقایی عبارتند از سازی شبیه سه تار، کمانچه و نی. بهره‌گیری از موسیقی لری نیز در میان مردم روستای کاکان رواج دارد. آلات موسیقی متداول لری عبارتند از: نی، کمانچه و سرنا. انواع رقص‌های لری مانند رقص دوپا، رقص سه پا، رقص چوب و چوب بازی در مراسم عروسی، جشن تولد و غیره اجرا می‌شود. اجرای مسابقات تیراندازی و سوارکاری در اکثر مراسم عروسی و شادی روستاییان مرسوم است. ورزش‌ها و بازی‌های بومی این روستا شامل تیراندازی، سوارکاری و گرنا است.

پوشاک غالب مردم روستای کاکان، مشتمل بر انواع لباس‌های محلی قشقایی و لری است. پوشاک مردان قشقایی شامل کلاه نمدی، پیراهن، شلوار (تنبان) مشکی، آرخالیق یا لبادة سفید رنگ و زرد رنگ، چوقه یا عبای پشمی سفید رنگ و شال کمر می‌باشد. چوپانان نیز از بالاپوش نمدی موسوم به «کپنک» استفاده می‌کنند. پوشاک زنان قشقایی بسیار متنوع و خوش طرح و رنگ است و شامل بورک (نوعی کلاه مخملی کوچک)، آرخالیق (نیم تنه مخمل) لچگ، یایلیق، تنبان یا شلیته و پیراهن است. لباس مردان بویراحمدی شامل جبه، کلاه نمدی، شال و گوال (کمربند چرمی)، زناره، کورک (تن‌پوش چوپانان) می‌باشد و پاپوش آن‌ها گیوه و کفش است. لباس زنان بویراحمدی نیز مشتمل بر دستمال لاکی یا چارقد لاکی به رنگ مشکی، می‌نا (دستمال دور سر، لچگ)، دلک (آرخالیق، کت زنانه)، جومه (پیراهن)، تنبون، مناگیر، دستبند و چادر می‌باشد.

وجه تسمیه کاکان

درخصوص اینکه چرا این منطقه را کاکان می نامند روایات متعددی وجود دارد ازجمله سندی که در فارسنامه ناصری وجود دارد که ضمن بر شمردن خصوصیات طبیعی منطقه کاکان و کمهر اعلام داشته ((چند سالی است که این منطقه را قاسم خان کشکولی تصاحب نموده است))و گویا این منطقه را که دشتی هموار وسرشار از چشمه های آب شیرین وزمینی حاصل خیز است را به زیر کشت گندم میبرند و…. عده ای دیگر را عقیده بر این است که اسم اصلی دهستان کان کان بوده که مفهوم این دو کلمه معدن در معدن یا معدن معدنها می باشد. وعلت این گونه تعبیر را وجود معادن وکانی های زیر زمینی آن از جمله گوگرد نمک نفت وآهن و…خصوصا در منطقه تل خالی می باشد.اخیرا این منطقه جهت ایجاد منطقه گردشگری به بخش خصوصی واگذار گردیده.

که اقدام به خرید زمین از کشاورزان و… نموده اند گروه دیگری چنین عقیده دارند که کاکان و ماکان دو تن از فرزندان تیمور لنگ بوده اند که کاکان در این منطقه به کشت وزرع با زیر دستان خود پرداخته است به همین علت نام این دهستان کاکان نامیده شده است. در بین اقوال یاد شده قول دوم که نامگذاری منطقه کاکان را ناشی از معادن ومنابع آن مینامدمنطقی تر وبا سند تر می باشد از انجا که منطقه کاکان یکی از قسمتهای شولستان((نور آباد ممسنی)) به شمار می رفت آن را در گروه بندی عشیره ای از طوایف جاوید ممسنی به حساب می آورند که گویا بر اثر درگیری بین خوانین قشقایی وسران ایل جاوید این منطقه به منطقه خوش نشین ایل قشقایی پیوسته است.شاید بر اثر تصاحب این منطقه بین ایل قشقایی وجاوید توافقی صورت پذیرفته است. این منطقه از گذشته تا سال ۱۳۶۶ ه.ش جزء استان فارس بوده واز این تاریخ تا کنون جزء استان کهگیلویه وبویر احمد محسوب می گردد.

هرساله این روستای پرجاذبه و طبیعت بکر همواره مورد توجه تعداد کثیری از گردشگران قرار میگیرد .