روستای لما علیا از توابع شهر یاسوج در استان کهگیلویه و بویراحمد است که در ۴۰ کیلومتری محور یاسوج به اصفهان و در منطقه چال شاهین شهرستان دنا قرار دارد. این روستا با حدود ۴۰۰ نفر جمعیت در شمال این استان واقع شده است و مردمان آن به زبان لری سخن می‌گویند. مردم این منطقه از ایلات اصیل و ریشه دار لُر بویر احمدی هستند. در این منطقه رودخانه‌های متعدد و آبشارهای فصلی و دایمی بسیاری قرار دارد. همچنین این روستا در میان ارتفاعات قرار گرفته است که کوهنوردان و طبیعت دوستان بسیاری به دیدن آن می‌روند.

این روستا یکی از مناطق باستانی شهرستان دنا به شمار می‌رود چراکه کارشناسان قدمت این روستا را سه هزار و ۵۰۰ سال تخمین زده‌اند. براساس تحقیقات باستان‌شناسان این منطقه محل زندگی انسان‌های نخستین بوده است و آغاز دوره تاریخی آن را همزمان با حکومت عیلامیان می‌دانند. تل مهره‌ای و گورستان باستانی لما از آثار باستانی این روستا به شمار می‌رود که نشان می‌دهد قبل از ورود قوم آریایی، دارای سکنه و تمدن بوده است.

این گورستان قدیمی به صورت اتفاقی در سال۷۹ در حین عملیات راهسازی در این منطقه کشف شده است و تاکنون بیش از ۴۰۰ اثر تاریخی به جای مانده از هزاره اول قبل از میلاد در این گورستان باستانی به دست آمده که در موزه نگهداری می‌شود.دیواره این گورها به صورت سنگ‌چینی است که به علت گذشت زمان مقداری از آن خراب شده و باستان شناسان اقدام به مرمت و کشیدن نقشه‌های گورها کرده‌اند این در حالی است که باستان شناسان با توجه به شواهد موجود این احتمال را می‌دهند که گورستان‌های تاریخی دیگری در منطقه لما وجود داشته باشد.

باستان شناسان پژوهشکده باستان شناسی ایران پس از دو مرحله کاوش، ۷۰ گور را در این محوطه شناسایی کردند، ضمن اینکه بزرگی بعضی از گورها به پنج متر می‌رسد و پس از بازکردن آن‌ها مقدار زیادی استخوان، کوزه‌های سفالی و مفروغی، مهره، انواع خنجر، نوک پیکان و نیزه نیز کشف کردند.

براساس گاه شماری تاریخی و نتایج کاوش‌های باستانی این قبرستان قدیمی مربوط به اقوام ایلامی و خانوادگی بوده است که درهمان دوران در این مسیر کوچ می‌کرده‌اند، ضمن آنکه هر طایفه مردگان خود را در یک گور دفن می‌کردند. تاکنون آثار و نمونه‌هایی از عبور و مرور این اقوام کوچ رو در مناطق مختلف استان به خصوص درمناطق دوردهان، محمودآباد و کنار برگ پیدا شده، اما هنوز محل اصلی استقرار این اقوام کشور پیدا نشده است.

این گورها که متعلق به بیش از سه هزار سال قبل یعنی هزاره اول تا دوم قبل از میلاد هستند در اعماق ۲تا۴ متری از سطح زمین قرار دارند که به صورت طاقدیس با استفاده از سنگ ساخته شده‌اند و در داخل هر قبر علاوه بر اشیای مختلف، استخوان حیواناتی نظیر گوسفند و اسب نیز وجود دارد و داخل برخی از ظروف سفالی باقیمانده‌ای از تکه‌های استخوان دیده می‌شود.

مشکلات گورستان

مسعود شفیعی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد امروز، ۱۴ اسفندماه ناامن بودن گورستان از دست سارقان اشیای تاریخی و افراد فرصت‌طلب، حفاری‌های غیرمجاز و تخریب بخشی از حریم گورستان به علت عریض کردن جاده اصفهان را از جمله مهم‌ترین مشکلات قبرستان لما بیان کرد.

وی با اشاره به اینکه گزارش فصل اول و دوم گورستان به‌صورت یک کتاب تحت عنوان گزارش باستان شناسی کاوش لما چاپ شده است، حفاظت و حراست از گورستان، معرفی‌نامه به‌صورت تابلو کنار گورستان، بازسازی یکی از گورها و اشیاء تاریخی در موزه واقع در گلستان ۴ یاسوج را از برنامه‌های اجرایی صورت گرفته در گورستان ذکر کرد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه تاکنون حدود ۱۰۰ میلیون تومان در این گورستان هزینه شده، تصریح کرد: همین مقدار دیگر برای تعیین حریم گورستان، مسیر ورودی و گردشگری نیز نیازمندیم. این گورستان تاریخی همواره مورد توجه و بررسی علاقمندان خاص خود قرار دارد .