دبیرستان انوشیروان دادگر یکی از مدارس تاریخی تهران است این بنای زیبای آجری با تزئینات گچ‌بری و کاشی‌کاری بی‌نظیر در زمان پهلوی اول ساخته شد.

تاسیس این دبیرستان در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به عنوان یکی از دبیرستان‌های قدیمی و زرتشتی شهر تهران در خیابان انقلاب، بین خیابان‌های حافظ و ولی‌عصر، کوچه سعید واقع شده است.

وقتی ساخت دبیرستان فیروز بهرام به پایان رسید، ایجاد دبیرستانی مخصوص برای دختران ضروری به نظر آمد. این بنا توسط بانوی‌ نیکوکاری به نام خانم راتن بایی بانجی (جی تاتا) از سلسله موبدان و ساکن نوساری هندوستان (خواهرجمشیدجی تاتا) با سرمایه اولیه یکصد هزار روپیه ساخته شد.

نام کنونی این دبیرستان انوشیروان جی تاتا است. هم اکنون در این دبیرستان، دانش آموزان از دین‌های گوناگون آموزش می‌بینند.

تاریخچه تاسیس این دبیرستان دخترانه 

حدود ۸۰ سال پیش، ضرورت وجود دبیرستانی ویژه‌ی دختران در تهران مطرح شد. در تابلوی ورودی این دبیرستان نیز آمده است: «ضرورت ایجاد دبیرستان ویژه‌ی دختران در تهران با شادروان "اردشیر جی شاپورجی" مطرح شد. انجمن زرتشتیان تهران در نشست ۲۳خرداد ۱۳۰۹ خورشیدی آگاهی پیدا می‌کند که روانشاد "اردشیر شاپورجی" یک نامه خصوصی شخصا از بمبئی دریافت کرده، مبنی بر این‌که خانم "راتن بانجی بایی (تاتا)" پیشنهاد داده است که مبلغ ۱۰۰ هزار روپیه هندوستان بابت احداث‌، تهیه‌ی تجهیزات دبیرستان دخترانه اهدا کند به شرط این‌که زمین آن را دولت ایران یا انجمن زرتشتیان تهران واگذار کند.

در هشتمین نشست دوره‌ی چهارم انجمن زرتشتیان تهران در۲۴ شهریور ۱۳۱۲ خورشیدی به آگاهی می‌رسد که ۱۰هزار مترمربع از زمین‌های خیابان شاهپور بیرون دروازه یوسف‌آباد (جای کنونی دبیرستان) توسط ارباب گشتاسب فیروزگر و میرزا اردشیر خریده شد.

جشن نهادن سنگ بنا در روز دوم شهریور ۱۳۱۳خورشیدی با حضور رییس وزرا و عده‌ای از رجال‌، محترمین، اعضای کمیته و اعضای انجمن زرتشتیان تهران برپا شد و نوشته‌ی سنگ بنا به‌دست محمدعلی فروغی - رییس الوزرا - در زیر پی ساختمان دبیرستان دخترانه انوشیروان دادگر قرار داده شد. دبیرستان "نوشیروان جی‌تاتا" در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

در سردر ورودی مدرسه انوشیروان سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد که تاریخ ساخت آن رامشخص کرده است .

دبیرستان انوشیروان دادگر در شهریور ۱۳۱۵ گشایش یافت واکنون نیز یکی از چند موسسه مهم تربیتی است که زیر نظر انجمن زرتشتیان و وزارت آموزش و پرورش اداره می‌شود و نام نیکوی بنیان‌گذار آن با ایجاد این کاخ عظیم فرهنگی برای همیشه به دفتر خدمت‌گزاران این آب و خاک در آمده، ریاست این دبیرستان از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ با شادروان، میس لوئیز، بوده است که بر اثر همت و روشن‌بینی این خانم، دبیرستان انوشیروان دادگر به صورت یه مدرسه نمونه درآمد .

پس از میس لوئیز مدت یک‌ سال و نیم خانم توران طهماسبی، عهده دار سرپرستی و کفالت دبیرستان بود تا آنکه در سال ۱۳۲۸، مادام گورکیان به ریاست دبیرستان برگزیده شد در سال ۱۳۳۲ خانم اختر معدلی به این سمت منصوب گردید و سپس در سال ۱۳۲۸ خانم بایندر سمت ریاست دبیرستان انتخاب شد و آنگاه در سال ۱۳۴۷ با صلاح دید و موافقت وزارت آموزش و پرورش و انجمن زرتشتیان، خانم باهره فرهنگ به ریاست دبیرستان برگزیده شدند.

معمار بنا

همانند بودن این بنا از نظر نما و ساختار با ساختمان‌های مشابه همچون دبیرستان البرز و مدرسه ژاندارک این احتمال را افزایش می‌دهد که دبیرستان انوشیروان دادگر نیز مانند دو بنای دیگر به دست معمار نامی روس نیکلای مارکف طراحی شده باشد. کاربری این ساختمان از آغاز کاربری آموزشی بوده است.

دانش آموختگان نامدار این دبیرستان

از شاگردان سرشناس این دبیرستان می‌توان از مهرانگیز دولتشاهی، شیرین عبادی، آلنوش طریان و گلی ترقی ، دکتر باوند نام برد.

بررسی شرایط فعلی این بنا 

و حالا این دبیرستان که شاید بتوان گفت، نخستین دبیرستان دخترانه در تهران است، شرایط خوبی ندارد. ستون‌های ساختمان که شباهت زیادی با ستون‌های وزارت امور خارجه در محوطه‌ی باغ ملی دارند، در حال تخریب‌اند، سقف کتابخانه‌ی مدرسه که در ساختمانی جدا در انتهای حیاط مدرسه ساخته شده، ریخته و بدون استفاده است.

ساخت‌وساز در حریم دبیرستان

در ضلع شمالی حیاط مدرسه نیز ساختمانی در حال ساخت با ارتفاعی بیش از ۲۰ متر قرار دارد و حتی مسولان مدرسه هم نمی‌دانستند که احداث این بنا، حریم منظری مدرسه‌ی تاریخی را مخدوش می‌کند و خلاف ضوابط و قوانین میراث فرهنگی است.

همچنین این مدرسه که همچنان فعال است، سیستم گرمایشی و سرمایشی مناسبی ندارد و این موضوع، برای دانش‌آموزان مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

مدیر این مدرسه‌ی تاریخی درباره‌ی وضعیت مدرسه‌ی «انوشیروان دادگر» توضیح داد:

بنای مدرسه شرایط خوبی ندارد، قصد داریم از سازمان میراث فرهنگی و انجمن زرتشتیان دعوت کنیم تا در جلسه‌ای، با بررسی وضعیت مدرسه و برنامه‌ریزی برای سامان‌دهی آن، اقدامات لازم برای نجات مدرسه انجام شود.

فریبا آبادطلب ادامه داد:‌

اگر برای مرمت و بازسازی مدرسه حمایتی نباشد‌، بنا احتمالا به‌زودی تخریب می‌شود. همان‌طور که ساختمان کتابخانه از حدود پنج سال پیش به‌دلیل ریزش سقف بدون استفاده مانده است. متأسفانه نمی‌توانیم هزینه‌ی تعمیر و مرمت این مدرسه را از اولیا و مربیان تأمین کنیم، چون خانواده‌های دانش‌آموزان معمولا از قشرهای ضعیف هستند.

او با بیان این‌که بخش‌هایی از این مدرسه‌ی تاریخی حدود سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ دچار آتش‌سوزی شد، گفت:

متأسفانه این اتفاق باعث شد، بخش‌هایی از مدرسه مانند ستون‌های سالن اجتماعات کاملا تخریب و نابود شود.

وی یکی دیگر از مشکلات مدرسه را به آفت موریانه در پنجره‌ها و برخی درهای چوبی مربوط دانست و افزود:‌

سال گذشته، برای از بین بردن موریانه‌ها سم‌پاشی انجام شد و امیدواریم بخش زیادی از این مشکل برطرف شده باشد.

مدیر این مدرسه که در طول ۲۲ سال گذشته به‌عنوان دبیر در این مدرسه فعالیت کرده و از آبان سال گذشته، مدیریت این مرکز آموزشی را برعهده گرفته است، همچنین درباره‌ی جای خالی کاشی‌هایی که به‌نظر می‌رسد سال‌ها قبل کنده شده‌اند، گفت: در ۲۲ سال گذشته، هیچ کاشی‌ای بالای سردر مدرسه وجود نداشته، به‌نظر می‌رسد کاشی‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با توجه به مضامینی که داشته‌اند، کنده و از تزیینات مدرسه حذف شده‌اند.

در این مقاله سعی برشناسایی این دبیرستان زیبا و بنای تاریخی‌ شد، که خود گواهی بر میزان فرهنگ جامعه‌ی آن روزگار ایران می‌باشد. امید است با مطالعه‌ی هرچند کوتاه این مطلب و اطلاع رسانی آن، سازمان میراث فرهنگی تمامی تلاش خود را برای پاسداشت و نگهداری ارزشهای فرهنگی تاریخی کشورمان بیش از پیش داشته باشد.