موزه ملی قرآن کریم، تنها موزه تخصصی در زمینه هنرهای قرآنی و اسلامی است که به بخش‌های تاریخی، هنرمندان و اشیا اسلامی تقسیم شده است.

موزه قرآن کریم که در شهر تهران قرار دارد، دارای نمایشگاه متنوعی از آثار قرآنی، تاریخی و فرهنگی بوده و در حال حاضر، تنها موزه تخصصی در زمینه جمع‌آوری هنرهای قرآنی (از قرن چهارم هجری تا اواخر دوره قاجاریه) است. آنچه بر زیبایی این موزه می‌افزاید، حالت شمسه‌ای است که در طراحی فضای داخلی و در نحوه نمایش آثار، در تمامی طبقات حفظ شده است. نقش شمسه، در قرون گذشته اسلامی توسط تذهیب‌گران و هنرمندان مسلمان، به‌عنوان نقش شاخص تزئینی استفاده می‌شده است. موزه قرآن کریم، دارای سه بخش موزه، کتابخانه تخصصی و بخش اداری بوده، و بخش موزه با سه محور «تاریخی و فرهنگی»، «اشیا و آثار معاصر» و «نمایشگاه‌های دائم و موقت» اداره می‌شود.

پیشینه

موزه ملی قرآن کریم موزه‌ای تخصصی در زمینه شناساندن نسخه‌های خطی و آثار هنری قرآنی است. ساختمان موزه ملی قرآن کریم در دو بازه زمانی پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷ طراحی و بنا شده است. ساخت این مجموعه در سال ۱۳۵۴ با عنوان فرهنگسرا در کنار کاخ مرمر و کاخ سنا (ساختمان مجلس خبرگان کنونی) و در ۱۴ متر زیرزمین و در ۳ طبقه آغاز شد که تا زمان انقلاب اسلامی، ۲۵ درصد کار ساخت آن تمام شد. پس از یک وقفه ۱۶ ساله، در سال ۱۳۷۳ ساخت آن پی گرفته شد و در سال ۱۳۷۶ به پایان رسید؛ اما افتتاح نشد. در سال ۱۳۸۴ این مکان تبدیل به موزه ملی قرآن کریم شد.

معماری

در معماری این مجموعه «هندسه و سازه» نقش اصلی را ایفا می‌کند. بر خلاف بسیاری از موزه‌ها که همسطح با زمین هستند، این موزه در زیرزمین جای گرفته و سبک معماری‌اش، سنتی ایرانی است. این موزه از دیدگاه زیبایی‌شناسی و اصول بنیادین، مانند هوا‌دهی، روشنایی و نور، جانمایی آثار، همه شرایط لازم را دارد. عامل سازه نیز با استفاده از اشکال هندسی در ساختن سقف‌ها (به ویژه در بخش کتابخانه) و در سقف سالن اصلی آمفی‌تئاتر، در نوع خود، نمونه جالبی از این دست به شمار می‌رود.

تلاش در بهره‌گیری از نور و روشنایی طبیعی، با جایگزینی نورگیرها در بام مجموعه، سبب شده که سرسرا، کتابخانه، بخش‌هایی از موزه و نگارخانه‌ها و بخش اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره‌مند شوند. در گزینش مصالح، دوام بالا، کاهش میزان نیاز به رنگ‌آمیزی، بازسازی و نگهداری، امکانات موجود و توجه به اهمیت نماهای درونی(در بنایی که نمای خارجی ندارد) معیار اصلی در انتخاب بوده‌اند. از همین رو در بخش بزرگی از این سازه، از نمای آجرنما و بتن نمایان (بتن تیشه‌ای با سیمان سفید) استفاده شده است. هچنین بهره‌مندی از طرح‌های ویژه، کاشی‌کاری و نقوش آشنای فضاهای مذهبی، به نزدیکی و پیوند بیشتر معماری این مجموعه با حال و هوای معماری بومی و سنتی افزوده است.

در ساختن این مجموعه به‌طور کامل از سازه بتنی استفاده شده و یک دیوار دوجداره با عایق بتنی که در سراسر محیط خارجی بنا امتداد یافته، کل مجموعه را از فشار و رطوبت خاک پیرامونی زیرزمین محفوظ نگه می‌دارد. زنده یاد بهروز احمدی، طراح این موزه بوده‌اند.

فضای موزه

موزه دارای سه طبقه و ۱۰ هزار متر مربع زیر بنا است. علاوه بر سالن‌های نمایش دائمی آثار، سالنی برای نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت نیز در موزه پیش‌بینی شده است. طبقه اول، منفی یک و دو به نمایش نسخه‌های خطی قرآن کریم، کتب ادعیه، طومار‌های بالا بلند تاریخی و قباله‌های ازدواج که اغلب مربوط به افراد مهمی هستند، کسانی که مهریه‌شان یک جلد کلام‌الله مجید بوده و موضوعات دیگر که منشعب از علوم قرآنی است، اختصاص دارد. در جهت‌های کناری هر طبقه گالری‌ها و نگار‌خانه‌های زیبایی جای دارد که گاه برای نمایشگاه‌های جانبی و گاه به‌عنوان مکمل آثار موزه‌ای از‌ آن‌ها بهره‌گیری می‌شود. همچنین در این گالری‌ها نمایشگاه عکس از امامزاده‌های مهم و اصلی تهران و شهرستان‌ها برگزار شده است که به گفته‌ی راهنمای موزه، این عکس‌ها به‌صورت دائمی نمایش داده می‌شوند.

در بخش دیگر موزه، تابلوهای هنری، طراحی، خوشنویسی و نگارگری هنرمندان معاصر به نمایش گذاشته می‌شود. تالار امانات و سالن سمعی- بصری از دیگر بخش‌های این موزه است. هچنین بخش فروشگاهی برای فروش نشریات و محصولا فرهنگی در نظر گرفته شده است. آمفی تئاتر موزه (که هنوز تکمیل نشده است) در باغ قرار داشته و گنجایش ۵۰۰ نفر را دارد.

آثار موجود در این موزه پیرامون سه محور هستند که عبارتند از:

آثار تاریخی فرهنگی مثل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی قرآن کریم، مرقعات، کتب ادعیه، طومارها و سایر آثاری که موضوعات‌شان به نوعی با قرآن مرتبط است؛

آثار خوشنویسان و هنرمندان معاصر مثل استاد امیرخانی و اشیا متعلق به کاتبین و هنرمندان شناخته شده، مثل میرعلی‌ هروی، محمد ابراهیم قمی، عبدالقادر حسینی و ام‌سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار؛

آثار قرآنی ارزشمند از بازه زمانی حدود سده چهارم هجری تا پایان قاجاریه، به همراه اشیا ارزنده‌ای همچون سکه، ظروف، قلمدان، گلدان و ... 

هم‌اینک این موزه دارای ۶۵۰ اثر از نسخ خطی قرآن است، در حالی که در آغاز بنیان‌گذاری، با ۴۹ نسخه خطی و ۱۵۱ تابلو شکل گرفت.

نمایشگاه‌های موزه

نمایشگاه آثار ملی ثبت شده

آثار ثبت ملی شده موزه قرآن کریم در سالن منفی ۲ و با ۱۶ اثر، به‌صورت نمایشگاه دائمی پذیرای علاقه‌مندان است.

نمایشگاه‌ نسخه‌های خطی مرمت شده

نسخه‌های خطی این موزه یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ علم در میان منابع مستند به شمار می‌رود. در بین این آثار، ۱۰ اثر به جهت تشخیص آسیب احتمالی مورد مرمت کارشناسان قرار گرفته‌اند. این آثار در موزه، با برچسب مخصوص (نسخه خطی مرمت شده) مشخص شده است.

گالری استاد امیرخانی

استاد غلامحسین امیرخانی، یکی از اساتید برجسته در خوشنویسی و نستعلیق نویسی به شمار می‌رود. او که نمایشگاه‌های فردی و گروهی بسیاری در داخل و خارج از کشور، از جمله انگلستان، سوریه، پاکستان، فرانسه، امارات متحده عربی و ... برگزار کرده است، کتاب‌هایی مانند دیوان حافظ، ترکیب‌بند محتشم، صحیفه هستی، سرو سایه فکن، بهار در پاییز، گزیده دیوان خواجوی کرمانی، یادنامه کلهر، مناجات امیر‌المومنین، رباعیات خیام، قصیده قرآنیه و بسیاری کتب دیگر را کتابت کرده است. موزه ملی قرآن در ابتدای تاسیس، ۲۰ اثر قرآنی از امیرخانی را خریداری کرده و به‌صورت نمایشگاه دائمی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داد. از جمله آثار شاخص او در این موزه می‌توان به «قد افلح من تزکی» و «بلی من اوفی بعهده» اشاره کرد.

شجره نامه‌های امامزادگان

تاکنون در ایران حدود سه هزار و پانصد اثر به‌عنوان بقاع متبرکه و اماکن مدهبی به ثبت رسیده است که از آن جمله می‌توان به امامزادگان، مساجد، حسینیه‌ها، مدارس علمیه و اماکن مذهبی اقلیت‌های دینی اشاره کرد. در موزه ملی قرآن کریم، نمایشگاهی دائمی از نسب و شجره نامه شخصیت‌های مدفون در بقاع متبرکه ثبت شده در آثار ملی، برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است.

کتابخانه

در سویه جنوبی طبقه منفی یک، کتابخانه تخصصی موزه قرار گرفته که حدود ۵۰۰ متر مربع مساحت و گنجایش ۴۰ هزار کتاب را دارد، هم‌اکنون ۳۵۰۰ جلد کتاب در حوزه‌هایی مانند تفاسیر قرآنی، کتب علوم قرآنی و ... در این کتابخانه موجود است.

راه‌های دسترسی به موزه

موزه ملی قرآن کریم از نظر جغرافیایی دارای موقعیتی ویژه‌ است، به گونه‌ای که از شمال به خیابان پاستور و نهاد ریاست جمهوری، از شرق به خیابان ولیعصر (عج)، از غرب به خیابان فلسطین و از جنوب به خیابان امام خمینی راه دارد. موزه دارای دو درب ورودی بوده، که یکی در تقاطع خیابان امام خمینی و دیگری در خیابان ولیعصر (عج) قرار دارد. ساعات بازدید از موزه از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ صبح تا ۱۶ عصر بوده و بازدید از آن رایگان است.

قوانین و مقررات بازدید از موزه

در محیط موزه سکوت را رعایت کنید.

قبل از رفتن به موزه، کیف‌های خود را تحویل دهید.

اطراف یک اثر هنری، تجمع نکنید.

تماس تلفنی برقرار نکنید.

هنگام عکاسی از فلاش استفاده نکنید. (نور فلاش می تواند به مواد تشکیل‌دهنده آثار هنری آسیب بزند.)

سعی کنید تعداد عکس هایتان را محدود کنید و به جای آن از بازدید آثار لذت ببرید.

مراقب خطوط امنیتی رسم شده اطراف آثار هنری و نرده های مختلف حفاظتی باشید.

از دست زدن به آثار خودداری کنید.

به دیوار‌های موزه تکیه ندهید.

خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن ممنوع است.

امیدواریم در بازدید از این موزه علاوه بر اینکه به اطلاعات شما اضافه شود از دیدن آن نیز لذت برید.