زردی یکی از شایع‌ترین عارضه‌های دوران تولد و نوزادی است که در این مطلب می‌توانید به شکلی کامل با دلیل و عامل ایجاد زردی در نوزاد، ارتباط شیردهی با زردی، عوامل افزایش‌دهندۀ احتمال وجود زردی در نوزادان، تشخیص وجود زردی در نوزاد تازه متولدشده، درمان زردی یا یرقان نوزاد و موارد نیازمند تماس با پزشک در رابطه با این عارضه آشنا شوید.

زردی در نوزادان

درصد زیادی از نوزادان فول‌ترم، یعنی نوزادانی که در زمان طبیعی زایمان به دنیا آمده‌اند،‌ در طول یک یا دو هفتۀ اول زندگی،‌ یک ته‌مایۀ زرد رنگ در پوستشان دارند که زردی یا یرقان نامیده می‌شود. واقعیت این است که تمام نوزادان تا حدی زردی دارند، اما ممکن است همیشه قابل مشاهده نباشد.

برای بیشتر نوزادان،‌ این یک عارضۀ موقتی و بی‌خطر است که خودبه‌خود یا با درمان‌های ساده رفع می‌شود. اما در برخی موارد نادر،‌ زردی بسیار جدی‌تر می‌شود،‌ بنابراین مهم است که مراقب کودکتان باشید تا از وقوع هر گونه مشکلی پیشگیری کنید.

دلیل و عامل ایجاد زردی نوزاد

سطح بالای یک رنگ‌دانه در خون به نام بیلی‌روبین ‌باعث زردی پوست می‌شود. خون انسان حاوی بیلی‌روبین است و بیلی‌روبین یکی از محصولات جانبی شکستن گلبول‌های قرمز پیر است. کبد به طور طبیعی،‌ بیلی‌روبین را از خون خارج می‌کند و بعد بدن از طریق مدفوع آن را دفع می‌کند. در طول بارداری،‌ کبد مادر‌،‌ بیلی‌روبین بدن جنین را دفع می‌کند. پس از تولد، مدتی طول می‌کشد تا کبد نوزاد کار خودش را شروع کند. در نتیجه، رنگ‌دانه در خون نوزاد تجمع پیدا می‌کند و پوست نوزاد،‌ ته‌رنگ زرد ناشی از یرقان به خود می‌گیرد. این نوع زردی‌ که زردی فیزیولوژیک‌ نامیده می‌شود، معمولاً در روز دوم یا سوم زندگی نوزاد روی پوستش ظاهر می‌شود و طی دو هفته خودبه‌خود از بین می‌رود.

در نوزادان زودرس،‌ زردی در روز پنجم تا هفتم زندگی به اوج خود می‌رسد و ممکن است رفع شدن آن تا دو ماه طول بکشد. رنگ زرد معمولاً ابتدا در صورت نوزاد ظاهر می‌شود و سپس به سمت پایین حرکت می‌کند تا به گردن و قفسۀسینه و پایین‌تر برسد. در موارد نادر نیز زردی می‌تواند تا انگشتان پای کودک پیش برود.

ارتباط شیردهی با زردی نوزاد

آیا شیردهی باعث زردی می‌شود؟ خیر، شیردهی باعث زردی نمی‌شود ولی وجود نداشتن مایع کافی و اصطلاحاً کم‌آبی بدن نوزاد باعث می‌شود غلظت بیلی‌روبین در خون بالا برود، بنابرابن چه نوزادتان با شیر مادر تغذیه شود و چه شیر خشک، اگر شیر کافی و مورد نیاز بدنش را دریافت نکند، احتمال بیشتری برای ابتلا به زردی دارد.

اگر فکر می‌کنید نوزادتان شیر مادر کافی نمی‌خورد، ‌مشکل تغذیه را حتماً با پزشک مطرح کنید و نحوهٔ درست شیردهی و تعداد دفعات مناسب شیر خوردن نوزاد را بدانید. کارشناسان توصیه می‌کنند در روزهای اول، یعنی حدوداً یک هفتۀ اول تولد لازم است حداقل هشت تا ۱۲ بار در شبانه‌روز به نوزاد خود شیر بدهید. اما وقتی مطمئن هستید نوزادتان شیر مادر کافی دریافت می‌کند ولی باز هم علائم زردی را دارد، البته باز هم پس از اطلاع به پزشک و بعد از تأیید او، می‌توان با راهنمایی‌های ضروری پزشک و وعده‌های تغذیۀ بیشتر مثل اضافه کردن شیر خشک به عنوان مکمل در برنامۀ تغذیۀ نوزاد، احتمال بروز زردی را از بین برد.

برخی از نوزادان نیز در طول چند هفتۀ اول عمر خود دچار عارضۀ «زردی ناشی از شیر مادر» می‌شوند که این نوع زردی معمولاً بین هفت تا ۱۱ روزگی ایجاد می‌شود. دلیل چنین اتفاقی این است که اگر نوزاد شما به خوبی شیر مادر بخورد و به طور طبیعی وزن اضافه کند، باز هم گاهی این امکان هست که وجود ماده‌ای در شیر مادر، در توانایی کبد برای پردازش بیلی‌روبین اختلال ایجاد کند. این نوع زردی اغلب در کنار زردی فیزیولوژیکی ایجاد می‌شود و می‌تواند هفته‌ها یا گاهی حتی ماه‌ها ادامه یابد.

همچنین زردی ناشی از شیر مادر در میان نوزادانی که منحصراً و فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند شایع است و معمولاً بی‌خطر تلقی می‌شود. اگر سطح بیلی‌روبین بدن نوزادتان خیلی بالا برود،‌ پزشک ممکن است توصیه کند که شیردهی را برای یک یا دو روز متوقف کنید تا سطح آن پایین بیاید. شما می‌توانید با دوشیدن شیرتان در این روزها به حفظ سطح تولید شیرتان و کم نشدن آن کمک کنید و وقتی سطح بیلی‌روبین کاهش پیدا کرد،‌ دوباره شیردهی را شروع کنید.

زردی یا یرقان در بیشتر موارد،‌ موضوع نگران‌کننده‌ای نیست اما اگر سطح بیلی‌روبین بدن نوزاد خیلی بالا برود،‌ زردی می‌تواند باعث آسیب دائمی به سیستم عصبی او شود، بنابراین لازم است این عارضه زیر نظر یک پزشک متخصص اطفال برطرف شود.

عوامل افزایش‌دهندۀ زردی در نوزاد

برخی نوزادان بیشتر مستعد ابتلا به زردی هستند. برخی موارد زیر باعث بیشتر شدن احتمال و بروز زردی یا یرقان در نوزادان می‌شود:

• اگر نوزاد خواهر یا برادری دارد که قبلاً زردی داشته است.
• نوزاد در زمان تولد، کبودی داشته باشد.
• نوزاد زودرس باشد، زیرا کبد نابالغ آنها نمی‌تواند سطح بیلی‌روبین را کنترل کند.
• نوزاد دچار یک اختلال ژنتیکی خاص باشد.

زردی در طول ۲۴ ساعت اول تولد نوزاد نیز می‌تواند توسط عارضه‌های جدی مثل اختلالات کبد،‌ مثانه و روده،‌ یک عفونت،‌ ترومای شدید یا برخی آسیب‌های شدید نوزاد هنگام تولد و‌ برخی بیمای‌های خاص‌ ایجاد شود. ناسازگاری Rh خون جنین و ناسازگاری گروه خونی نیز می‌تواند باعث بروز زردی در روز اول زندگی نوزاد شود که جزء موارد جدی‌تر زردی است و نیاز به پیگیری دقیق پزشکی دارد.

تشخیص زردی در نوزاد

تیم پزشکی‌ در روز زایمان شما،‌نوزاد را برای تشخیص وجود زردی معاینه خواهد کرد. زردی طی ۲۴ ساعت اول زندگی نوزاد زیاد شایع نیست و معمولاً ناشی از ناسازگاری گروه خونی بین مادر و نوزاد است که در طول اولین ویزیت و ملاقات پزشکی دورۀ بارداری،‌ پزشک شما معمولاً گروه خونی شما را بررسی کرده است تا ریسک ناسازگاری خونی شما را ارزیابی کند،‌ اما تا زمانی که نوزاد متولد نشده است و گروه خونی‌اش مشخص نیست،‌ هیچ روشی برای اطمینان قطعی وجود ندارد.

بعد از تولد نوزاد، اگر پزشک یا مامای شما نگران ناسازگاری گروه خونی باشد و لازم بداند، در زمان تولد یک نمونه خون برای تعیین گروه خونی از نوزادتان گرفته خواهد شد. برخی پزشکان آزمایش گروه خونی را زمانی می‌گیرند که نوزاد علائم شروع زردی را نشان دهد، ‌زیرا حتی اگر گروه‌های خونی شما و نوزادتان ناسازگار ناشد، باز هم ممکن است مشکلی برای او پیش نیاید.

همچنین ممکن است پزشک درخواست انجام تست کومبس نیز بدهد تا از میزان و تأثیر ناسازگاری گروه‌های خونی بر گلبول‌های نوزادتان مطلع شود. اگر نوزاد،‌ ناسازگاری گروه خونی دارد یا نتیجۀ آزمایش کومبس مثبت شود،‌ کودک شما برای درمان زردی تحت نظارت قرار می‌گیرد.

همچنین در اولین مراقبت نوزاد بین روزهای سوم تا پنجم بعد از تولد،‌ یعنی زمانی که سطح بیلی‌روبین نوزاد احتمالاً در بالاترین میزان خود است نیز نوزاد را دوباره معاینه می‌کنند و اگر هر گونه نگرانی در مورد زردی نوزادتان وجود داشته باشد،‌ پزشک ممکن است یک آزمایش پوست یا آزمایش خون برای بررسی سطح بیلی‌روبین انجام دهد.

اما اگر پس از تولد نوزادتان به دلیل خاصی بیمارستان را ‌زودتر از موعد لازم ترک کرده‌اید،‌ ممکن است قبل از ظاهر شدن زردی به خانه برسید. در چنین مواقعی می‌توانید برای پیدا کردن نشانه‌های زردی نوزاد در خانه، نوزاد خود را به اتاقی با نور طبیعی یا فلورسنت ببرید و اگر پوست فرزندتان روشن است،‌ با ملایمت انگشت خود را به پیشانی،‌ بینی‌ یا سینۀ او فشار دهید و وقتی فشار را از روی پوست برمی‌دارید،‌ به دنبال ته‌رنگ زرد روی پوست باشید. اگر پوست فرزندتان تیره است،‌ لثه‌ها یا سفیدی چشمانش را بررسی کنید و در صورت مشاهدۀ هر گونه مشکلی با پزشک تماس بگیرید.

همچنین یادتان باشد در این مورد نه باید خیلی بترسید و زیاد حساس شوید و نه خیلی بی‌توجه باشید. بهتر است مراقب نوزادتان باشید ولی حدود سلامت روح و روان خود را نیز رعایت کنید.

درمان زردی نوزاد

پس از تشخیص زردی نوزاد، ممکن است پزشک قرار دادن نوزاد برهنه درحالی‌که چشمانش پوشانده شده است زیر نور آبی بیلی‌لایت را که اغلب کاملاً مؤثر است، پیشنهاد کند. اشعۀ فرابنفش این نور می‌تواند بیلی‌روبین را به شکلی تغییر دهد که نوزاد می‌تواند راحت‌تر آن را از طریق ادرار دفع کند.

یک گزینۀ دیگر، پیچیدن نوزاد در یک پتوی فیبر نوری به نام بیلی‌بلنکت یا بیلی‌پد است. با داشتن نسخه از پزشکتان،‌ شاید بتوانید یکی از این پتوها را تهیه کنید و نوزاد را با دستور و اجازۀ پزشکتان در خانه درمان کنید. یادتان باشد خودسرانه و بدون نظر پزشک، خودتان اقدام به درمان نوزاد نکنید، زیرا با اینکه فتوتراپی معمولاً اثربخش است اما اگر نوزاد دچار مورد شدیدی از زردی شود‌ یا با وجود فتوتراپی، سطح بیلی‌روبین همچنان افزایش یابد،‌ ممکن است لازم باشد که او برای تعویض خون در بخش مراقبت‌های ویژۀ نوزادان بستری شود. طی این اقدام، مقداری از خون نوزاد را که حاوی سطوح بالایی از بیلی‌روبین است با خون اهدایی که حاوی سطوح نرمال است،‌ جایگزین می‌کند.

کار مؤثر دیگری که ممکن است پزشک برای کاهش زردی پیشنهاد کند این است که دفعات شیردهی زیادی داشته باشید تا مطمئن شوید نوزادتان شیر مادر یا شیر خشک زیادی می‌خورد و دفعات مدفوع زیادی دارد.

موارد نیازمند تماس با پزشک

در صورت مشاهدۀ هر کدام از موارد زیر در رابطه با زردی و یرقان در نوزادان لازم است با پزشک اطفال یا پزشک خودتان تماس بگیرید:

• اگر پوست نوزاد شما زرد رنگ شده است.
• اگر سفیدی چشم،‌ پوست شکم یا دست‌ها و پاهای او زرد شده باشد.
• اگر نوزادتان زردی دارد و به سختی از خواب بیدار می‌شود.
• نوزاد مبتلا به زردی بهانه‌گیر شده است و نمی‌خواهد شیر بخورد.
• اگر نوزادتان موردی حتی خفیف از زردی را برای بیش از سه هفته داشته‌ است.

همچنین اگر هر گونه نگرانی در مورد زردی دارید،‌ به پزشک مراجعه کنید یا با او تماس بگیرید تا مطمئن شوید مشکلی وجود ندارد و نگرانی شما نیز برطرف شود.