غذاها و مواد مغذی موجود در آن ها از مهم ترین و متغیرترین عواملی هستند که بر زیست دسترسی و عملکرد داروهای خوراکی در بدن تاثیر می گذارند.

این اثرات به دلیل وجود ترکیبات متنوعی از مواد معدنی، مواد آلی، پروتئین ها و ویتامین ها در غذاها و همچنین فرمولاسیون داروها بسیار پیچیده است و در بسیاری از موارد قابل پیش بینی نیست.

به همین جهت، پیشگیری از تداخل غذا – دارو، بسیار دشوار می باشد و به دلیل همین پیچیدگی، در حال حاضر نیز مطالعات بیشتری توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت های داروسازی نسبت به تداخل دارو - دارو انجام شده است تا تداخل غذا - دارو.

غذاها نیز از طرق مختلف بر اثر بخشی داروها اثر می گذارند:

۱- تاثیر بر قدرت جذب داروها:

همان طور که داروها غالبا باعث کاهش جذب مواد مغذی می گردند مواد غذایی نیز در اغلب موارد باعث کاهش اثر داروها می شوند، بنابراین به عنوان یک قانون کلی، داروسازان حداقل نیم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا برای مصرف دارو و یا مصرف دارو را با معده خالی، یعنی یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از غذا، توصیه می کنند، به جز در موارد استثناء که ذکر می شود و در مواردی که پزشک تجویز دیگری کرده باشد.

چنان چه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستید، باید یک روال ثابت را داشته باشید به این معنا که ساعت صرف غذای خود را با دارو تنظیم کنید به جای آن که ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذایی تنظیم کنید، مثلاً اگر قرار است دارویی را با صبحانه میل کنید، زمان صرف صبحانه نباید یک روز ساعت ۷ و روز دیگر ساعت ۱۰ باشد. این کار در جذب دارو در بدن شما اشکال ایجاد می کند، مخصوصا اگر داروها را به مدت طولانی مصرف می کنید، مانند داروهای هورمونی(مثل لووتیروکسین)، داروهای ضد دیابت(متفورمین و گلی بن کلامید) و بعضی از داروهای قلبی- عروقی.

* وجود غذا در معده باعث تاخیر در جذب پنی سیلین و آموکسی سیلین و داروهای ضد فشارخون نظیر کاپتوپریل می شود. همچنین وجود غذا در معده و تماس اسید معده برای مدت طولانی با کاپتوپریل و همچنین آریترومایسین باعث تجزیه سریع تر دارو می شوند.

* مواد معدنی موجود در برخی مواد غذایی مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتی بیوتیک هایی نظیر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین باعث کاهش جذب دارو و غلظت خونی آن می شوند.

* فرآورده های لبنی باعث کاهش اثر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین می شوند، بنابراین مصرف مکمل کلسیم نیز باید حداقل با ۲ ساعت فاصله از مصرف این آنتی بیوتیک ها باشد. در غیر این صورت غلظت خونی آنتی بیوتیک به مقدار مورد نیاز نمی رسد.

* مصرف فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ریواس و اسفناج جذب قرص های کلسیم را کاهش می دهد.

* مصرف همزمان چای و قهوه، حبوبات، تخم مرغ و لبنیات با مکمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت کمپلکس نامحلول در می آورند و مانع جذب آن می شوند.

* داروهای ضد قارچ مثل گریزوفلووین و فلوکونازول که محلول در چربی هستند، در صورت مصرف با غذاهای چرب، بهتر جذب می شوند.

۲- برخی مواد غذایی باعث تغییر سرعت متابولیسم داروها از طریق تشدید یا مهار عملکرد آنزیم های موثر بر آن ها می شوند:

* گریپ فروت مهم ترین مثال برای این مورد است که به علت مهار آنزیم تجزیه کننده داروها باعث کاهش سرعت متابولیسم داروهای متعدد می شود. لازم به ذکر است که اثر گریپ فروت حتی تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف در بدن باقی می ماند. داروهایی که گریپ فروت نباید با آن ها مصرف شود، عبارت هستند از:

داروهای ضد کلسترول از خانواده استاتین ها(لوستاتین و آترووستاتین) خصوصا اگر افراد برای بار اول از آن داروها استفاده می کنند، زیرا آب گریپ فروت اثر این داروها را به راحتی تا ۲ برابر افزایش می دهد. همچنین بیمارانی که از سیزاپراید، سرترالین، بوسپیرون، دیازپام، تربازولام، میدازولام کاربامازپین، داروهای کاهنده فشارخون نظیر لوزارتان، داروهای ضد آریتمی، ضد آنژین، داروهای مهار کننده سیستم ایمنی، داروهای هورمونی نظیر اتینیل استرادیول، پروژسترون و ضد بارداری خوراکی استفاده می کنند باید اکیداً از مصرف گریپ فروت خودداری نمایند.

* ترکیبات غیر مغذی موجود در مواد غذایی نظیر ترکیبات اندول موجود در خانواده کلم، فلاوون ها در مرکبات و میوه جات و ترکیبات ایجاد شده در غذاهایی که مستقیماً با ذغال تهیه می شوند سرعت متابولیسم داروها را افزایش می دهند، برای مثال مصرف همزمان گوشت قرمز کباب شده با داروهای ضد آسم(تئوفیلین، پزدوافدرین و...)، باعث کاهش اثر این داروها به علت افزایش متابولیسم دارو می گردد.

* ترکیبات اسیدی موجود در آب میوه ها می توانند اثر بخشی آنتی بیوتیک ها(نظیر پنی سیلین) را کاهش دهند. در عین حال مصرف داروی کینیدین همراه با آب مرکبات به علت کاهش متابولیسم دارو در بدن باعث افزایش طول اثر دارو می گردد.

۳- مواد غذایی با تغییر اسیدیته ادارار باعث افزایش یا کاهش سرعت دفع داروها می شوند.

برخی داروها به محیط اسیدی تر برای دفع نیاز دارند و اگر ادرار به اندازه کافی اسیدی نباشد به مقدار بیشتری توسط کلیه باز جذب می شوند، نظیر آنتی بیوتیک جنتامایسین و داروی ضد آریتمی پروکاینامید. مصرف بیش از حد آب میوه، دریافت کم پروتئین در رژیم غذایی و مصرف آنتی اسیدها باعث به وجود آمدن این وضعیت می شود.

۴- کاهش اثر دارو

* ترکیبات شیرین بیان، نوشابه های الکلی، موز، شکلات، پنیر، انجیر، جگر، ماهی، ترشی، آناناس، مخمر و مالت ممکن است به علت آمین های موثر بر افزایش فشار خون، سبب کاهش اثر داروی کاهش دهنده فشارخون شوند. البته مصرف یک بار در روز از ترکیبات شیرین بیان مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

* سبزیجات برگ دار سبز(کاهو، اسفناج، کلم، شلغم و سویا) اثر داروی وارفارین را کاهش می دهند.

* مصرف مایعات داغ همزمان با دارو باعث از بین رفتن دارو و کاهش اثر دارو خواهد شد.

* کربوهیدرات زیاد موجب کاهش جذب دارو می گردد.

۵- افزایش اثر دارو

* مصرف ۳ تا ۴ فنجان چای یا قهوه در روز ممکن است اثر دگزامتازون و فتوتیازین را افزایش دهد.

* مصرف نوشابه های الکلی همزمان با داروهای آرام بخش و خواب آور باعث افزایش اثر تضعیف کنندگی سیستم اعصاب(خواب آوری، کما و مرگ) این داروها می گردد.

۶- اثرات دیگر

* مصرف شیر و لبنیات یا غذاهای حاوی کلسیم همزمان با گلیکوزیدهای قلبی ممکن است آریتمی ایجاد کند.

* گلیکوریس شیرین بیان هیپوکالمی را القاء می کند و موجب مسمومیت با دیگوکسین می شود.