اشکذر، از شهرهای تاریخی یزد و با قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال است که آثار باستانی و دیدنی‌های تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. شهرستان زیبای اشکذر، یکی از شهرهای قدیمی استان یزد است که در فاصله‌ای حدود ۲۰ کیلومتری این استان زیبا و کویری کشور، قرار گرفته است. باستان‌شناسان پیشینه‌ی اشکذر را تا سال‌هایی نه چندان دور حدود ۲۰ قرن عنوان کرده بودند. اما پس از کشف آثاری کهن و خشت‌هایی بسیار قدیمی در پیرامون مسجد جامع این شهرستان، کارشناسان اظهارات جدیدی را در مورد قدمت واقعی اشکذر عنوان کرده و معتقدند که این شهرستان دارای پیشینه‌ای بین ۴ تا ۵ هزار سال است.

در مورد وجه تسمیه این شهر به اشکذر، به نظر می‌رسد که از نام «اشکین زال»، یکی از خان‌ها و اربابان دوران اشکانیان، گرفته شده است. د رواقع در تعدادی از متون تاریخی یزد، چنین ثبت شده است که شهر اشکذر به دست اشک، پسر زال و در دوران ملوک اطوایف پارتی احداث شده است. البته نمی‌توان این مسئله را بی‌ربط به شباهت اسمی این شهرستان به نام فرزند زال دانست. «ذر» نیز مخفف اسم «آذر»، نام همسر اشکین زال بوده است. اما آنچه که مسلم است، دایر بودن این شهر کهن در دوران اسلامی، به ویژه در اوایل قرن هشتم هجری قمری است. امروزه این شهرستان هم به دلیل حضور آثار باستانی متعددی که در خود جای داده است و هم به دلیل نزدیکی قابل توجهی که به یزد دارد، یکی از مقاصد اصلی گردشگری در این استان محسوب می‌شود.

قلعه تاریخی اشکذر

یکی از مشهورترین آثار تاریخی در شهر اشکذر، بنایی است کهن و البته فرسوده که قدمت آن به ۷۰۰ سال می‌رسد. این میراث ایران کهن «قلعه تاریخی اشکذر»، نام گرفته و دارای مساحتی بالغ بر ۴ هزار متر مربع است. در مورد این قلعه‌ی قدیمی، روایات و افسانه‌های بسیاری وجود دارد که همگی به امنیت بالا و نقش موثر آن در حفظ مال و جال مردم آن زمان، اشاره دارد.

چراکه در زمان شکوه و دایر بودن، هنگامی که شهر دچار حملات دشمنان یا دست‌خوش بلایای طبیعی همچون سیل و طوفان شن می‌شد، مانند پناهگاهی امن مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازندگان این دژ مستحکم آن را در دو طبقه و با چهار بارو، حصارهای کنگره‌ای، تزئینات زیبا و چشم‌گیر و بخش‌های دیگری احداث کرده‌اند که متاسفانه امروزه تنها دو برج از این اثر تاریخی باقی‌مانده است که آن هم در حال فروریختن است.

آسیاب اشکذر

از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهرستان اشکذر، آسیابی است کهن که قدمت آن متعلق به دوران ایلخانیان و زمان حکومت «علینقی خان» از فرزندان «محمد تقی خان» است. این بنای کهن که لقب قدیمی‌ترین آسیاب آبی استان یزد را به خود اختصاص داده است، در واقع از بزرگ‌‌ترین آسیاب‌های کشور نیز محسوب شده و در سده‌ی ۱۲ هجری قمری ساخته شده است. گفته می‌شود که سنگ آن با کمک آب قنات «همت‌آباد»، حرکت می‌کرد و تنها آسیابی بوده که در مناطقی از میبد تا اشکذر، قرار داشته است. از نکات قابل توجه در ساخت این اثر تاریخی، معماری و تزئینات آن است که آسیاب را زیبا و به گونه‌ای، یکی از ابتکارات معماری ایرانی جلوه می‌دهد. آجرکاری، تقسیم‌بندی و کاربندی‌های آجری در کنار سقف گنبدی شکل صحن آن از ویژگی‌های چشم‌گیر این اثر ایران کهن است.

مسجد جامع اشکذر

مسجد جامع اشکذر، از دیگر مکان‌های دیدنی در این شهرستان است که قدمت آن به قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد. هرچند اطلاعات کافی در مورد معماری این سازه‌ی تاریخی، در دسترس نیست؛ اما هنگام ورود به این مسجد قدیمی و با حضور در شبستان آن، محرابی از جنس سنگ مشاهده می‌شود که ازاره‌ی پیرامون آن با کاشی‌های شش ضلعی و در حاشیه‌ای از کاشی‌هایی به دو رنگ سیاه و سفید معرق، مستور شده است. قدمت تزئینات کاشی‌کاری شده‌ی محراب به قرن نهم هجری قمری باز می‌گردد. این محراب سنگی در کناره‌ای از کاشی‌ معرق قرار گرفته و می‌توان روی آن کلماتی از قرآن مجید، تصاویری از گیاهان و نقوش قندیل آویزانی را که در وسط نقر شده است، مشاهده کرد. متاسفانه محراب مذکور در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، شکسته شده است.

مجموعه حجت ‌آباد اشکذر

مجموعه‌ی تاریخی و ارزشمند «حجت‌آباد» در فاصله‌ی کمی از شهرستان اشکذر، در روستایی به همین نام، قرار دارد و متشکل از بخش‌هایی همچون باغ، ساختمان‌های متعدد، حمام، آب‌انبار، ساباط و کاروانسرا است. این مجموعه‌ی عظیم به دستور و نیابت «میرزا محمد مستوفی» از حاکمان وقت یزد احداث شده است. اثری برجای مانده از دوران حکومت قاجاریان و اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه که در مسیر «قنات قدیمی حجت آباد»، قرار دارد. ساختمان باغ این مجموعه دارای مساحتی ۱۴۰۰ متر مربع و در سه طبقه احداث شده که از قسمت‌هایی همچون سرسرا، هشتی، چندین اتاق، راهروهایی چهارگانه، ایوان و گنبد، تشکیل شده است. از ویژگی‌های جالب آن، تزئینات این باغ به وسیله‌ی آجر است که بسیار زیبا و هنرمندانه صورت گرفته و به عنوان میراث ملی کشور، به ثبت رسیده است.

قلعه ابراهیم آباد رستاق

در فاصله‌ی ۲۰ کیلومتری از شهرستان اشکذر، در روستای ابراهیم‌آباد و در دهستان رستاق، یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی استان یزد قرار دارد که با تلاش مسئولین میراث فرهنگی این استان، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری یزد تبدیل شود. این اثر تاریخی دژی است کهن به نام «قلعه‌ی ابراهیم‌آباد» که قدمت ساخت آن به سده‌های هفت و هشت هجری قمری بازمی‌گردد. معماری قلعه نیز مانند بسیاری از قلعه‌های قدیمی ایرانی است و از بخش‌های متعددی همچون مسجد، کوچه‌های سرپوشیده، برج، بارو، حصار، آب‌انبار، خانه و قسمت‌های دیگری تشکیل شده است. این مجموعه‌ی ساخته شده از خشت و گل دارای سردر و رواقی آجری است و در زمان اوج و شکوفایی، به عنوان محل سکونت روستاییان محسوب می‌شد. در این قلعه تزئیناتی مانند کاربندی آجری در بخش‌های مختلفی مشاهده می‌شود که در نوع خود زیبا و دیدنی است.

بقعه سلطان محمود شاه

«بقعه سلطان محمود شاه»، یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان اشکذر استان یزد است که در روستای «بندرآباد» و در ۱۰ کیلومتری از شهر اشکذر قرار دارد. قدمت ساخت این بنای کهن به قرن هفتم هجری قمری بازمی‌گردد که در گذشته به عنوان خانقاه «شیخ تقی‌الدین دادامحمد»، معروف به «شیخداد»، شناخته می‌شد. از خصوصیات این بقعه، می‌توان به شباهت طرح عمارت و بنای آن به مساجد اشاره کرد که گنبدی مزین به کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ شش ضلعی، زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

در بخش جنوبی صحن بقعه، صخره‌ای مشاهده می‌شود که گنبد در قسمت جنوبی آن ساخته شده است. همچنین محراب بقعه به گونه‌ای ساخته شده که در دو طرف آن دو اتاق کوچک و برخوردار از تزئینات چشم‌گیر کاشی‌ به رنگ فیروزه‌ای، احداث شده است. برخی از بزرگان و شیوخ سلسله‌ی دارائی در این مکان دفن شده‌اند که بر اهمیت آن افزوده است.

مسجد حاجی رجبعلی اشکذر

از جاذبه‌های مذهبی در اشکذر، می‌توان به مسجدی زیبا، باشکوه و برخوردار از معماری قابل توجه به نام «مسجد حاجی رجبعلی» اشاره کرد. این مکان مذهبی در اوایل قرن ۱۳ هجری قمری و در سال ۱۲۱۵ هجری قمری به همت بانی آن، «حاج ملا رجبعلی»، از پسران «میرزا عبدالله فراهانی» ساخته شده است. مسجد در دو بخش سردخانه و گرم‌خانه و در زمان حکومت قاجاریان بنا شده است. مسجد دارای صحن تابستانی، محراب، سنگ مرمر داخل محراب، زیلوهای وقف شده و وقف‌نامه‌هایی به سال ۱۲۲۷ هجری قمری است. همچنین زمین‌های کشاورزی، چندین باغ و اراضی دیگری نیز در وقف مسجد قرار دارد.

روستای بندرآباد اشکذر

یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی در شهرستان اشکذر، روستایی است کهن که در فاصله‌ی ۱۰ کیلومتری از شمال غرب این شهر قرار دارد. «روستای بندرآباد»، نام این منطقه از اشکذر است که در ناحیه‌ای بیابانی و در ارتفاعی حدود هزار متری از سطح دریا، واقع شده است. از نکات قابل توجه در مورد روستا، قدمت ۱۵۰۰ ساله‌ی آن است که توسط باستان‌شناسان و مورخان، عنوان شده است. گفته می‌شود که «بندر»، یکی از پیروان دین زرتشت، این روستای قدیمی را بنیان نهاده است. در این منطقه از اشکذر، می‌توان آثار تاریخی متعددی از جمله زورخانه‌ای با قدمت ۷۰۰ سال و مجموعه‌ی باستانی سلطان محمود شاه که متشکل از خانقاه، حوزه‌ی علمیه، مسجد جامع و مکتب‌خانه است، اشاره کرد. همچنین وجود بارگاه «امامزاده سید میرحسین (ع)» در این روستا، بر اهمیت مذهبی و گردشگری آن افزوده است. اما جالب است بدانید که وجود خانقاه، بقعه و مسجدی قدیمی که به همت «شیح نقی‌الدین دادا»، از عارفان قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است، از مهم‌ترین دلایل ارزش تاریخی این روستای قدیمی است.

موزه مردم شناسی اشکذر

در یکی از محله‌های اشکذر به نام «محله باغستان»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان واقع شده است که از آن به «موزه‌ مردم‌شناسی اشکذر»، یاد می‌شود. این موزه که بیانگر دوران زندگی مردم در زمان حکومت قاجاریان است، یکی از موزه‌های جالب و تحسین‌برانگیز استان یزد است؛ چرا که بیشتر آثار نگهداری شده در آن، به همت مردم اشکذر جمع‌آوری شده است. مکان موزه در حمامی است قدیمی با مساحت تقریبی ۴۵۰ متر مربع که دارای سقف‌های گنبدی شکل است. این حمام کهن، دارای دو حمام کوچک و بزرگ است که معماری آن همانند بسیاری از حمام‌های قدیمی کشور، به شکل حمام زیرزمینی، طراحی و اجرا شده است. وسایل کشاورزی، گیوه چینی، نخ‌ ریسی، حلاجی، خورجین‌ بافی، حجامت، دلاکی و چرخ‌ ریسی از جمله آثاری است که در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

بارگاه امامزاده سید حسین (ع) اشکذر

شهر اشکذر، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای استان یزد است که آثار تاریخی ارزشمند بسیاری را در خود جای داده است. از دیگر مکان‌های دیدنی و تاریخی اشکدز می‌توان به مسجد ریگ مجومرد (رضوانشهر)، سلطان بندرآباد، حسینیه سفید، آب انبار هفت بادگیری، شهر تاریخی اسفنجریه، قلعه و خندق روستای عزآباد، امامزاده سید حسین (ع)، گنبد تاج، حمام توده و خانه ندافزاده اشاره کرد.