روستای تاریخی چورس به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری استان آذربایجان غربی در فاصله 8 کیلومتری جنوب شهر قره ضیاءالدین مرکز شهرستان چایپاره و در دامنه شمالی سلسله کوههای موسوم به سفر داغی واقع شده است. جمعیت روستای چورس بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 تعداد 2081 نفر است. در منابع تاریخی از جمله کتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفی که در اوایل قرن هشتم ه.ق نوشته شده به نام روستای چورس برخورد می کنیم که این مساله نشان دهنده اهمیت این روستا در گذشته بوده است( مستوفی، 1336 ). علاوه بر این، در سفرنامه تاورنیه جهانگرد و بازرگان فرانسوی که در دوره صفویه شش بار به ایران مسافرت کرده، از اهمیت روستای چورس در منطقه نوشته است. وی می نویسد: « از سلیمان سرا به "کورس"( چورس ) می روند که شهریست و بیگ آنجا خراجگزار پادشاه ایران است و در قلعه ای نیم "لیو" دورتر از شهر اقامت دارد. در آنجا برای هر بار مال التجاره باید نه عباسی حق گمرک ادا کرد «( تاورنیه، 1336 ). در « سیاحتنامه اولیاء چلبی »، نویسنده از وجود چندین کاروانسرا، مسجد، حمام و بناهای عام المنفعه دیگر در شهر چورس صحبت به میان آورده است.

روستای چورس در دوره قاجاریه شاهد حضور سپاه ایران به فرماندهی عباس میرزا نائب السلطنه فتحعلی شاه قاجار در زمان جنگ های ایران و روس بوده است( نجمی، 1326 ). این روستا بر اساس منابع تاریخی در دوره صفویه مرکزیت منطقه را به دلیل متروکه شدن خوی بر عهده داشته و خان محل طرف توجه شاهان صفوی قرار داشته است( ریاحی، 1372 ). در لغت نامه دهخدا در مورد واژه چورس آمده است: « چورس قریه ای است از قراء ماکو در مغرب نخجوان واقع در آذربایجان غربی که در زمان شاه عباس صفوی، سلمان خان سوباشی دُنبُلی در آنجا حکومت داشت. در ادامه آمده: چورس دهی است از دهستان چایپاره، شهرستان خوی که 2023 تن سکنه دارد، آبش از قنات، چشمه، نهر و محصولاتش غله و حبوبات است. دبستان دارد و الان یکی از دهستان های بخش چایپاره که بزرگترین آنها است». چورس در دوره های مختلف تاریخی به نام های مختلفی همچون: کورس، چورچ، چوسن، چور و خرس نامیده شده و به نظر می رسد، این واژه در زبان ارمنی به معنی چهار باشد و ادعا بر این است که چورس در زمان ارامنه چهارمین شهر در منطقه ی تحت تسلط ارامنه بوده است. امروزه در روستای چورس 6 اثر ثبتی وجود دارد که در داخل و اطراف روستا پراکنده شده اند. این آثار شامل بنای مسجد قرمز چورس( دوره صفویه )، بنای یخچال( دوره صفویه )، تپه و قلعه ملا جنید( قرون میانی اسلامی )، بنای حمام قدیمی( قاجاریه )تپه بزرگ( اورارتو ) و تپه آناقیزلی( دوره مفرغ قدیم و اورارتو ) هستند. در منابع تاریخی به وجود چند حمام، کاروانسرا، مسجد و دیگر بناهای عام المنفعه در روستا اشاره شده است که امروزه اثری از آنها وجود ندارد. علاوه بر این، در داخل روستای چورس و نواحی اطراف آن قبرستان های مختلفی از ارامنه وجود دارند که به مرور زمان بخش هایی از آنها تخریب شده است.

بر روی بدنه صخره های اطراف روستا در مکانی موسوم به « خاج گوشونی » نقوش مختلف بصورت نقش صلیب دیده می شوند که نشانگر حضور ارامنه در منطقه در دوران پیشین است. علاوه بر آثار تاریخی روستای چورس، طبیعت زیبای این روستا نیز در جای خود جالب توجه است. قرار گرفتن روستا در دامنه کوه موسوم به سفرداغی، باعث بوجود آمدن چشم انداز زیبایی در روستا شده است. چشمه های متعدد آبی که در داخل روستا و نواحی اطراف آن قرار دارند در تامین آب مردم روستا نقش مهمی دارند. چشمه موسوم به « ایشیق بلاغی » یا « شیخ بلاغی » بزرگترین چشمه روستای چورس محسوب می شود که از آن برای تامین آب شرب مردم روستا و آبیاری بخشی از زمین ها و باغات استفاده می شود. امروزه مردم روستای چورس عمدتاً به کار کشاورزی( کشت گندم، جو، آفتابگردان، کدو آجیلی )، باغداری( گردو، سیب، زردآلو، آلوچه، هلو و گلابی ) و در مواردی هم نگهداری دام اشتغال دارند. پرورش زنبور عسل یکی دیگر از اشتغالات مردم روستای چورس است که از پیشینه طولانی در این روستا برخوردار است. مسجد سرخ چورس توصیف اثر: بنای مسجد سرخ در داخل روستای چورس متمایل به جهت شرقی آن قرار گرفته است. بنای مسجد در زمان حکومت « مرتضی قلی خان دُنبُلی » و به دستور وی ساخته شده است. ساختمان اولیه بنا را به دوره صفویه مرتبط می دانند که در دوره قاجاریه مرمت و بازسازی شده است. پلان مسجد به شکل مربع ساخته شده و فاقد صحن یا میانسرا است. شبستان آن دارای چهار ستون سنگی تراشیده شده با سرستون هایی با نقش ساده می باشد. محراب مسجد با اندود گچی به شکل ایوان که در دو طرف آن دو طاق کوچک وجود دارد، دیده می شود. مصالح عمده بکار رفته در این بنا سنگ و آجر است. این مسجد جزء مساجد شبستانی محسوب شده و ورودی آن در ضلع شمال شرقی و در نقطه مقابل محراب قرار دارد.

در بالای درب ورودی این مسجد، محل کتیبه ای به ابعاد 55×75 سانتیمتر قرار دارد که به احتمال زیاد زمان ساخت و نام سازنده بر روی آن حک شده بود. کتیبه مذکور در گذر زمان از محل اصلی خود خارج شده و ناپدید شده است. بخش هایی از بنای مسجد در طی سال های اخیر توسط اداره کل میراث فرهنگی استان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. بنای یخچال چورس توصیف اثر: بنای یخچال( بُوزخانا ) چورس در فاصله 500 متری شرق روستا قرار گرفته است. بنای مذکور از یک مخزن بزرگ مستطیل شکل به ابعاد تقریبی 10 × 15/6 متر و ارتفاع 6 متر در دل زمین تشکیل شده است. دیوار‌های قطور یخچال با سنگ‌ لاشه ساخته شده و سقف سنگی آن از نوع طاق و تویزه می باشد. نورگیرهایی در سقف تعبیه شده است که همانند هواکشی، هوای گرم را به خارج هدایت می‌کنند و هوای خنک از بخش سایه وارد فضای یخچال می‌شود و بر پایه دانش های سنتی تهیه یخ، برف را در زمستان از این نورگیرها به داخل یخچال می‌ریختند و می‌کوبیدند تا به صورت یخ در‌آید. سپس روی آن آب می‌پاشیدند، این عمل هم به حجم یخ می‌افزود و هم به دوام یخ کمک می‌کرد. برای سهولت برداشت یخ در تابستان، مابین لایه‌های یخی که هر روز تهیه می‌شد، یک لایه کاه می‌ریختند و در نهایت آخرین لایه را با سطح قابل توجهی از کاهگل می‌پوشاندند تا در اولین روزهای گرما این لایه را کنار بزنند و از یخ استفاده کنند. با توجه به اینکه منطقه چورس در دوره صفویه از مناطق آباد محسوب می شده و دارای بناهای عام المنفعه زیادی بوده، به نظر می رسد، بنای یخچال نیز به احتمال در همان دوره ساخته شده است. در سال های اخیر و به همت اداره کل میراث فرهنگی استان مرمت هایی در سقف و دیواره های شرقی، شمالی و غربی بنا انجام گرفته که این مساله در ماندگاری و استحکام بنا بسیار موثر بوده است. همه ساله این مکان زیبا با طبیعت بکرخود مورد توجه گردشگران فراوان است.