نامگذاری

این کتیبه‌ها از قدیم‌الایام، اسامی متفاوتی داشته‌اند. ابن فقیه همدانی، در سال ۲۹۰ هجری، در کتاب اخبار البلدان از این کتیبه‌ها با عنوان تب تابر یاد کرده است. تا قرن ششم هجری، این کتیبه‌ها نام‌های گوناگونی از جمله سنگ‌نبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، ینبابر، ببنایه، کتیبه‌های الوند، جنگ‌نامه و گنجنامه داشته‌اند. دو نام «جنگ‌نامه» و «گنج‌نامه» در قرن‌های اخیر مصطلح شده‌اند. دکتر محمد معین، آن را به صورت اسم مرکب «بنیاد هرمز دادمهان» نیز نامیده‌ است.

درباره‌ی علت نامگذاری این کتیبه‌ها می‌توان گفت که گنجنامه در زبان فارسی به معنای حکایاتی از گنج است و عامه‌ی مردم تصور می‌کردند که این کتیبه‌ها راز گنجی پنهان را بازگو می‌کنند. اسم جنگ‌نامه هم به نظر می‌رسد که تحت تاثیر جنگاوری پادشاهان گذشته روی این کتیبه‌ها گذاشته شده و یا به مرور در زبان عامه، واژه‌ی جنگ جای گنج را گرفته است.

موقعیت جغرافیایی

کتیبه‌های باستانی گنج‌نامه در جنوب غربی شهر همدان و در فاصله‌ی پنج کیلومتری از شهر واقع شده‌اند. این کتیبه‌ها در انتهای دره‌ی سرسبز عباس‌آباد و در ابتدای جاده‌ی همدان به تویسرکان روی یکی از صخره‌های الوند قرار گرفته‌اند.

این جاده همان مسیر کاروان‌رویی است که در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته و داریوش و خشایارشاه با لشکریان و همراهان خود از آنجا عبورکرده‌اند. از آنجایی که این مسیر یکی از شعبات اصلی راه شاهی بوده که هگمتانه پایتخت تابستانی هخامنشیان را به بابل وصل می‌کرده، از راه‌های پر‌ رفت‌ و‌ آمد و امن آن دوران بوده است. به همین دلیل پادشاهان هخامنشی این مکان را جای مناسبی برای حکاکی این کتیبه‌ها و یادآوری عظمت نیاکان خود و نشر باورها و اندیشه‌های خود دیده‌اند.

ویژگی کتیبه‌ها

موقعیت این صخره به گونه‌ای است که روی کتیبه‌ها به سمت شرق قرار دارد. فرورفتگی‌ها به شکل مستطیل‌هایی با طول ۹.۲ متر و عرض ۹.۱ متر و با عمق ۳۰ سانتیمتر ایجاد شده‌اند. روی این دو لوح، متن‌هایی به سه زبان پارسی قدیم، ,بابلی و عیلامی نقش بسته است.

در سمت چپ هر دو لوح در سطحی به پهنای ۱۱۵ سانتیمتر متن به زبان پارسی نوشته شده است. متن بابلی در هر دو لوح در وسط قرار گرفته و پهنای آن کمتر از متن پارسی است. متن عیلامی نیز در سمت راست هر دو لوح حکاکی شده و پهنای آن از همه کمتر است.

لوح سمت چپ که کمی بالاتر قرار گرفته است به نام داریوش کبیر و لوح سمت راست پایین‌تر قرار دارد و متعلق به خشایارشاه است و هر کدام از این متن‌های سه‌گانه در بیست سطر نوشته شده‌اند و مضمون آنها در هر دو لوح یکی است. این نوشته‌ها به خط میخی نگاشته شده‌اند. در اطراف این دو کتیبه، سوراخ‌های منظمی روی سنگ‌ها وجود دارد که نشان می‌دهد در گذشته، درها و پوشش‌هایی فلزی برای حفاظت از آنها در برابر باد و باران و آفتاب وجود داشته است.

ترجمه‌ی متن کتیبه‌ها

متن کتیبه‌ی داریوش عبارت است از:

خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از میان بسیاری، فرمانروائی از میان بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌هایی که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.

متن کتیبه‌ی خشایارشاه نیز عبارت است از:

خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگ‌ترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشاه را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشاه، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.

رمزگشایی از متن کتیبه‌ها

اوژن فلاندن، نگارگر و باستان‌شناس فرانسوی و پاسکال کوست این کتیبه‌ها را در سال ۱۲۲۰ شمسی مورد بررسی، مطالعه و نگاره‌برداری قرار دادند. بعد از این دو، سر هنری راولینسون کاشف بریتانیایی توانست خط میخی پارسی باستان را رمزگشایی کند. به این ترتیب، این سنگ‌نوشته‌ها کلیدی به دست کاشفان دادند تا بتوانند سنگ‌نوشته‌ی داریوش در بیستون را نیز رمزگشایی کنند‌.

گردشگران و علاقمندان میتوانند در سفر به همدان و مجموعه گنجنامه همدان از این سنگ نبشته های تارخی بازدید کنند.

فروشگاه اینترنتی سیتی مهر شما را به دیدن این مکان زیبا و تاریخی دعوت می‌کند.