کتابخانه کامبوزیا زاهدان، یک مکان فرهنگی ارزشمند و یکی از جاهای دیدنی زاهدان است که با نام یکی از اندیشمندان و فعالان سیاسی سابق ایرانی مزین شده است. مرحوم کامبوزیا که خود نیز از نویسندگان قابل زمان خود بود و چند کتاب نیز به تالیف رسانده، در اوایل دوره پهلوی با تبعید شدن به زاهدان، کتابخانه‌ای را در اطراف این شهر بنا نهاد که هم‌اکنون نیز پابرجا است. استاد کامبوزیا به چند زبان زنده دنیا از جمله عربی، فرانسه، روسی، انگلیسی و ترکی تسلط داشتند. در این مقاله با ما باشید تا با هم نگاهی به سرگذشت خود ایشان داشته باشیم و با کتابخانه ایشان نیز آشنا شویم.استاد امیر توکل کامبوزیا، در سال ۱۲۸۳ هجری شمسی در شهر تهران متولد شدند. وی دوره مدرسه نظام ژاندارمری را به استادی کلنل «محمد تقی خان پسیان» در خراسان گذراند و آنقدر لیاقت خود را به استادش ثابت کرده بود که در سال ۱۳۰۰ از جانب ایشان به‌عنوان ریاست تلگراف و رموزات آقای پسیان انتخاب شود.پس از این دوران نیز کامبوزیا در طول سالیان زندگی‌اش، مسئولیت‌های زیادی داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به بازرس اداره دارایی درتربت حیدریه بین سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۳، ریاست دارایی سیستان و بلوچستان بین سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۶ و حتی دبیری مدرسه شوکتیه دربیرجند بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ اشاره کرد. ایشان حتی مدتی رهبری حزب دموکرات ایران را در منطقه زاهدان بر عهده داشتند.

گزیده‌ای از فعالیت‌های سیاسی کامبوزیا همان‌طور که اشاره شد، کامبوزیا بسیار به محمد تقی خان پسیان که از مبارزان علیه استبداد رضاشاه بود، نزدیک بود. پس از درگذشت کلنل پسیان، جناب استاد کامبوزیا به شهر «دزداب» (زاهدان کنونی) توسط رضاشاه تبعید شدند. هرچند در برخی منابع هم آمده که ایشان، خود به آنجا مهاجرت کرده‌اند. در واقع هدف رضاشاه این بوده که فعالیت‌های سیاسی ایشان را خاموش کند. امیر توکل کامبوزیا از پیروان اندیشه‌های امام خمینی بودند و همچنین به شخصیت‌های برجسته‌ای همچون آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق نیز احترام زیادی قائل بودند، تا جایی که با قبول پیشنهاد دکتر مصدق با قبول رهبری حزب ایران به فعالیت سیاسی خود در زمان سلطنت رضاشاه ادامه می‌دادند.

ایشان پس از کودتای نافرجام ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ که منجر به فرار شاه از کشور شد، با نوشتن نامه‌ای به دکتر مصدق خواستار محاکمه دسیسه کاران شدند، ولی پس از کودتای دوم در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که دوباره استبداد را به کشور برگرداند، مرحوم کامبوزیا کمی در انزوا فرو رفتند. ایشان به‌طور موقت و بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴ از فعالیت‌های سیاسی خود کاستند.

کامبوزیا و ساواک

پس از تصویب لایحه ذلت‌بار کاپیتولاسیون در ایران، کامبوزیا از کسانی بود که به شدت به این لایحه اعتراض کرد و در رادیو نیز مواضع خود را مطرح نمود. این کار باعث شد تا ساواک، مرحوم کامبوزیا را از اداره رادیو اخراج کند، در شورای داوری زاهدان ایشان را صلب صلاحیت و از تدریس وی در دانش سرای عالی تربیت معلم زاهدان نیز جلوگیری کند. همچنین ایشان توسط ساواک دستگیر شده و مدت کوتاهی در حبس نیز بوده‌اند.

با این حال کامبوزیا که اراده پولادینی در مبارزه با استبداد داشت، هرگز از مواضع خود عقب‌نشینی نکرد و همیشه در دفاع از اندیشه‌های خود محکم بود. ساواک پس از بازداشت کامبوزیا، منزل وی را مورد تفتیش قرار داد و یادداشت‌های زیادی در مورد صهیونیسم که توسط کامبوزیا نوشته شده بود، یافت.
جالب اینجا است که بعد از دستگیری ایشان توسط ساواک داماد مرحوم کامبوزیا با آقای «بالزان»، نایب رییس انجمن فرهنگستان نژادشناسیفرانسه تماس می‌گیرند و ایشان را مطلع می‌نمایند. آقای بالزان نیز در تماسی با دربار ایران از دستگیر شدن این انسان برجسته در ایران ابراز تاسف می‌کند. بدن ترتیب، کامبوزیا پس از سه هفته ماندن در بازداشت، آزاد می‌شود.

نفرت از صهیونیسم

استاد کامبوزیا به شدت مواضع مخالف صهیونیسم داشتند و در جلسات مختلفی که با افراد مختلف در سیستان و بلوچستان نیز داشتند، همواره از خطرات صهیونیسم صحبت می‌کردند. پیش از این هم به یادداشت‌های ایشان در مورد صهیونیسم که توسط ساواک ضبط شدند، اشاره کردیم. مرحوم کامبوزیا ادعا می کردند که یادداشت های ضبط شده ایشان توسط ساواک به تل آویو یا آمریکا فرستاده می‌شوند و در ایران باقی نمی‌مانند.

کتابخانه استاد کامبوزیا در زاهدان

کتابخانه عمومی استاد کامبوزیا در ۶ کیلومتری شمال شهر زاهدان واقع شده است. این کتابخانه ارزشمند که نام شخصیت بزرگی را با خود یدک می‌کشد، حدود ۲۰ هزار جلد کتاب به زبان‌های فارسی، عربی و لاتین در خود جای داده است. این کتابخانه، از نظر دارا بودن منابع اسلام‌شناسی و همچنین منابع مرجع فارسی و غربی بسیار غنی است.

کتابخانه عمومی استاد کامبوزیا در تاریخ ۲۳ اسفند سال ۱۳۶۵ به عنوان اولین کتابخانه عمومی کشور افتتاح شد و به گفته «صادقه کامبوزیا»، دختر استاد کامبوزیا، از قوانین افتتاح آن، این بود که این کتابخانه که در منطقه برهوت و شوره‌زاری در اطراف زاهدان ساخته شده است، نباید به داخل شهر منتقل شود و همچنین باید همیشه دو نفر از اعضای خانواده کامبوزیا، به‌عنوان مدیر این کتابخانه فعالیت داشته باشند. سایت سی تی مهر پیشنهاد میکند از این مکان دیدن کنید.