ریگ یا ارگ چیست؟

ارگ اصطلاحی است که برای پهنه‌های ماسه‌‌ای به کار می‌رورد و از واژه‌ی عربی عرق (Erq) گرفته شده است که در زبان فارسی به این تپه‌ها ریگ، ارگ و ماسه‌زار گفته می‌شود. ریگ‌ها توده‌های عظیمی از تپه‌های ماسه‌ای فعال و فاقد پوشش گیاهی در بیابان‌ها هستند که در اثر فرسایش باد و جابه‌جایی ماسه‌ها به وجود می‌آیند. بزرگ ریگ یا ریگ یلان با ارتفاع ۴۷۵ متر مهم‌ترین و بزرگ‌ترین ریگ و اجتماع ماسه‌ای در ایران و از بلندترین هرم‌های ماسه‌ای در جهان است و در شرق بیابان لوت قرار دارد. ریگ دُهلُی در جنوب شرق بیابان لوت، ریگ جن در دشت کویر و ریگ شتران بین شهرهای یزد و طبس از دیگر رشته‌های ماسه‌ای ایران به‌ شمار می‌رود.

کویر رباط خان یا ریگ شتران:

کویر رباط خان یا ریگ شتران از جاهای دیدنی طبس است و در نزدیکی شهر یزد و غرب طبس قرار دارد. ریگ شتران یکی از ژئومورفوسایت‌های ایران است و ارزش علمی بالا و تنوع ژئومورفولوژیکی دارد. این کویر پوشیده از ریگزار است. بیشترین طول این کویر ۸۰ و عرض آن ۷۰ کیلومتر است. تپه‌های این کویر کوتاه هستند و بلندترین ارتفاع به ۵۰ متر می‌رسد. ریگ شتران مانند دو شاخ گاو است که در وسط آن دریاچه‌ی نمک خور قرار دارد.

شتران در سفرنامه‌ها:

من هرگز از شنیدن این صدای یکنواخت و کهنسال با ضرب همیشگی و دالانگ دولونگ جاودانیش سیر نخواهم شد، صدایی که من به دفعات آن را شنیده‌ام و باز هم در من کششی به صحراهای ناشناخته و راه‌های ناپیموده ایجاد می‌کند. ریگ شتران در گذشته در مسیر کاروان‌ها قرار داشته و در برخی از منابع تاریخی و سفرنامه‌ها مانند کتاب سون هدین به آن اشاره شده است. گفته می‌شود که در زمان حمله‌ی اعراب به ایران، این سپاه در تعقیب یزدگرد، پادشاه ساسانی، به یزد رسیدند و به دو بخش تقسیم شدند. گروهی در فهرج ماندند و گروهی از طریق ریگ شتران به سمت خراسان رفتند. اعراب در ریگ شتران راه را گم می‌کنند، شترهایشان تلف می‌شود و در نهایت شکست می‌خورند. ناصر خسرو قبادیانی نیز در سفرنامه خود ریگزار این منطقه را مهیب و شوره‌زارهای اطراف آن را خطرناک معرفی می‌کند که در صورت گم شدن در راه، عبور از باتلاق‌های آن غیر ممکن است.

عملیات طبس یا پنجه عقاب:

یکی از وقایع تاریخی و مهمی که ریگ شتران به خود دیده است، عملیات معروف به طبس و سقوط بالگرد آمریکایی در طوفان شن است. در سال ۱۳۵۹ در جنوب این منطقه بود که عملیات پنجه عقاب آمریکایی‌ها با ناکامی مواجه شد و بار دیگر نام ریگ شتران بر سر زبان‌ها افتاد.

حیات در شتران:

در کویر رباط خان نیز حیات و زندگی جریان دارد. پوشش گیاهایی شتران از نوع گیاهان ماسه پسند مانند تاغ، اسکنبیل، نسی و... است و جانورانی مانند: مار، عقرب، گربه‌ی شنی، روباه شنی، شغال، گرگ، شاهین، هوبره، چکاوک کاکلی، مگس گیر، انواع آگاما و گکوی مناطق بیابانی در این کویر زندگی می‌کنند. این پوشش جانوری عمدتا از جانورانی تشکیل شده‌اند که به آب کمتری احتیاج دارند یا آب مورد نیاز را از تغذیه سایر جانوران تأمین می‌کنند یا آب نمی‌نوشند.

آسمان شب ریگ شتران:

برای کسانی که در کنار کویر نوردی و لذت بردن از سکوت و آرامش کویر به دیدن آسمان شب کویر هم علاقه‌مند هستند و دوست دارند دیدن زیبای ستارگان را در کویر تجربه کنند، ریگ شتران یکی از بهترین مناطق است. بر اساس نقشه‌های آسمان تاریک وب‌سایت معتبر فایندر، تاریک‌ترین آسمان شب ایران در مناطق کویری و بیابانی قرار دارد. این سایت مناطق کویری ایران از جمله ریگ یلان، مناطق مرکزی ریگ جن در استان اصفهان و مناطق شمالی آن در سمنان، ریگ آهنگران یا کویر همت آباد در استان خراسان جنوبی و ریگ شتران طبس و سایر مناطق بیابانی را دارای رتبه یک تاریکی و یا آسمان بسیار تاریک معرفی می‌کند؛ بنابراین ریگ شتران با آلودگی نوری بسیار کم جزو بهترین مناطق برای رصد ستارگان و تماشای آسمان زیبا است.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی:

موقعیت جغرافیایی کویر رباط خان ۳۳ درجه و ۳۸ دقیقه شمالی تا ۳۳ درجه و ۶ دقیقه شمالی و ۵۵ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی تا ۵۵ درجه و۵۹ دقیقه شرقی است. این کویر از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار می‌آید و از شمال به دریاچه‌ی نمک خور در کویر مرکزی ایران، از جنوب به محور جدید ارتباطی یزد - طبس، از غرب به محور ارتباطی خور - یزد و از شرق به رباط کال مرد، چشمه عمو حسن و رباط خان منتهی می شود. راه اصلی دسترسی به ریگ شتران از جنوب این منطقه است و می‌توانید از محور ارتباطی یزد به طبس، سه راهی رباط خان یا از راه شهرستان خور در استان اصفهان با آفرود به ریگ شتران بروید و از دیدن زیبایی‌ها و تپه‌های ماسه‌ای این کویر لذت ببرید. به دلیل موقعیت ریگ شتران برای رفتن به این منطقه باید با یک تیم حرفه‌ای کوهنوردی همراه شوید و وسایل و تجهیزات لازم کویر نوردی داشته باشید.

احترام به طبیعت:

این روزها سفر به مناطق بکر و دست‌نخورده زیاد شده است در کنار سفر خود و ثبت خاطرات دلنشین و به یاد ماندنی به طبیعت و حفظ محیط زیست احترام بزارید. یادمان باشد طبیعت و زیبایی‌ها آن تنها برای ما نسیت بلکه موجودات این مناطق و آیندگان نیز در آن سهیم هستند. همه روزه علاقه مندان اوقات فراغت خود را در این مکان می گذرانند و از این مکان لذت میبرند.