سرگیجه یک اصطلاح عمومی برای توصیف طیف وسیعی از احساسات، مانند احساس خستگی، عدم تعادل، ضعف یا ناپایداری استفاده می‌شود. سرگیجه یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه بزرگسالان به پزشک است. سرگیجه به ندرت یک بیماری تهدید کننده زندگی محسوب می‌شود. درمان سرگیجه بستگی به علت سرگیجه دارد.

سرگیجه چیست ؟علت سرگیجه چیست؟

سرگیجه (Dizziness) واژه‌ای است که احساس گیجی و دور خوردن سر در حالت نامتعادل را توصیف می‌‌کند. برای اینکه برای پزشک خود شرح دهید که چه حسی دارید، می‌توانید از این واژه‌ها هم استفاده کنید:

• احساس عدم تعادل (disequilibrium): زمانی که شما احساس ثبات نمی‌کنید.
• احساس سبکی سر (lightheaded): زمانی که شما کسل و گیج و منگ هستید یا اینکه احساس می‌کنید که الان غش خواهید کرد.
• احساس دوران سر (vertigo): احساس سرگیجه زمانی که حرکت نمی‌کنید.

دلایل سرگیجه چیست؟

عوامل زیادی هستند که باعث احساس سرگیجه و خستگی در شما خواهند شد. گاهی این علت سرگیجی موقتی هستند، گاهی به همان سرعتی که می‌آیند برطرف خواهند شد. اگر شما غالباً احساس سرگیجه، خستگی و بی‌حالی دارید، برای تشخیص بهتر موضوع باید به پزشک مراجعه کنید. اگر سرگیجه و بی‌حالی درمان نشود موجب از حال رفتن فرد خواهد شد. از طرفی خطر بروز تصادفات در افرادی که سرگیجه‌ی خود را درمان نمی‌کنند هم بسیار وجود دارد‌. اما ممکن است علت سرگیجه چه چیزی است؟ با ادامه مقاله همراه باشید:

1- قند خون پایین

قند خون پایین از علت‌های سرگیجه است. بدن برای تامین انرژی خود به قند و یا گلوکز نیاز دارد. زمانی که سطح قند خون بدن پایین بیاید، شما احساس سرگیجه و خستگی خواهید داشت و بدن شما خواهد لرزید‌.

قند خون پایین غالباً از عوارض انسولین و دیگر داروهای است که برای درمان دیابت از آن‌ها استفاده می‌شود‌‌. این داروها در اصل سطح قند خون بدن را پایین می‌آورند ولی اگر دوز مصرفی آن‌ها به درستی رعایت نشود، سطح قند خون می‌تواند به سرعت پایین رود.

اگر فرد به دیابت مبتلا نباشد، امکان ابتلا به هیپوگلیسمی (hypoglycemia) وجود دارد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد برای مدت زمانی غذا نخورد و یا اینکه بدون اینکه چیزی بخورد مقدار زیادی الکل مصرف کرده باشد.

دیگر نشانه‌های قند خون پایین شامل:

• ضربان قلب بالا 
• عرق کردن زیاد
• لرز شدید
• گرسنگی
• بی‌قراری
• گیجی 

مواد غذایی سرشار از کربوهیدرات بالا به سرعت می‌تواند سطح قند خون را به مقدار نرمال برگرداند. در موقع افت قند خون توصیه می‌شود که فرد یک لیوان آب میوه بنوشد یا اینکه یک آبنبات را درون دهان خود مزه مزه کند. بعد از اینکه مقداری حال عمومی فرد مساعد شد، باید از مواد غذایی مغذی تغذیه کند‌. اگر به صورت مداوم حالت هیپوگلیسمی به فرد دست بدهد، لازم است که داروهای دیابتی فرد یک بار دیگر تنظیم شوند. برای اینکه سطح قند خون در طول روز ثابت بماند بهتر است که در طول روز از وعده‌های غذایی متعدد با حجم کم استفاده کرد.

2- فشار خون پایین 

خون زمانی که در سطح کل بدن جریان دارد، فشاری را به دیواره‌ی رگ‌ها وارد می‌کند که به آن فشار خون گفته می‌شود. زمانی که فشار خون افت می‌کند فرد ممکن است احساس سرگیجه، سبکی سر یا بی‌حالی را تجربه کند. باقی نشانه‌ها عبارتند از:

• حالت تهوع
• تشنگی
• تاری دید
• نفس‌های سریع و سطحی
• رنگ پریدگی
• اختلال در تمرکز

اختلالات زیر می‌توانند باعث افت فشار خون شوند:

• مشکلات قلبی
• داروها
• جراحت‌های جدی
• از دست رفتن آب بدن
• کمبود ویتامین‌ها

اگر این اختلالات و مشکلات حل شوند، فشار خون شما به حالت طبیعی خود بازخواهد گشت. راه‌های دیگری که باعث افزایش فشار خون خواهد شد عبارتند از:

• اضافه کردن نمک بیش‌تر به رژیم غذایی
• نوشیدن آب بیش‌تر برای افزایش میزان حجم خون بدن
• پوشیدن جوراب‌های واریس (support stockings)

اگر برای مدت طولانی درگیر مشکل سرگیجه هستید، لازم است هر چه سریع‌تر با متخصص مغز و اعصاب ارتباط برقرار کنید.

3- کم خونی 

گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن مورد نیاز اندام‌ها و بافت‌های بدن را منتقل می‌کنند. زمانی که به کم‌خونی (anemia) مبتلا هستید، بدن مقدار کافی گلبول قرمز نخواهد داشت، یا اینکه این سلول‌ها کار خود را به درستی انجام نخواهند داد. کمبود اکسیژن هم باعث احساس گیجی و بی‌حالی خواهد شد.

دیگر نشانه‌های کم‌خونی عبارتند از:

• نفس کم آوردن
• ضعف
• ضربان قلب شدید
• سردرد
• دست و پای سرد
• پوست رنگ پریده
• درد سینه
• دلایل سرگیجه

خونریزی، کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها و نقص در مغز استخوان از جمله عوامل احتمالی به وجود آورنده‌ی کم‌خونی هستند.

4- سردردهای میگرنی

میگرن از دیگر علائم سرگیجه است. سر دردهای میگرنی (Migraines) از نوع سردردهای شدید نبض دار بوده که معمولا چند ساعت تا چند روز به طول می‌انجامد. علاوه بر سردرد فرد ممکن است علایم دیگری را تجربه کند که عبارتند از: 

• تغییرات در دید، مانند دیدن فلش‌های نوری و رنگ در میدان دید
• حالت تهوع و استفراغ
• حساسیت به نور و صدا
• احساس سبکی سر
• بی‌حالی

افراد مبتلا به میگرن، حتی در صورتی که سردرد هم نداشته باشند، می‌توانند احساس سرگیجه و دوران سر را تجربه کنند. حس دوران سر از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه خواهد داشت. برای جلوگیری از بروز سردردهای میگرنی، فرد باید از عوامل تحریک کننده‌ی بروز میگرن مانند الکل، کافئین و لبنیات دوری کند.

فرد می‌تواند داروهای میگرن را مصرف کند که در دو فرم عرضه می‌شوند:

• داروهای پیشگیرانه مانند داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد تشنج – این داروها از بروز میگرن پیش از وقوع جلوگیری خواهند کرد.
• داروهای کاهش دهنده‌ی درد مانند داروهای مسکن غیر استروئیدی (NSAID pain relievers) و داروهای گروه تریپتان (triptan)

– مصرف این داروها به محض شروع دردهای میگرنی بسیار کمک کننده خواهند بود

5- داروها 

برخی از داروها موجب سرگیجه و بی‌حالی می‌شوند و این مسئله جز عوارض جانبی آن‌ها به شمار می‌رود، این داروها عبارتند از:

• داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین (fluoxetine) و ترازودون (trazodone)
• داروهای ضد تشنج مانند والپروات (divalproex)، گاباپنتین (gabapentin) و پرِگابالین (pregabalin) 
• داروهای پایین آورنده‌ی فشار خون مانند مهارکننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین  (ACE inhibitors)، مسدود کننده‌های بتا (beta-blockers) و داروهای ادرار آور (diuretics) 
• ریلکس کننده‌های عضلات مانند سیکلوبنزاپرین (cyclobenzaprine) و متازولون (metaxalone) 
• قرص‌های خواب همچون دیفن‌هیدرامین (diphenhydramine)،  تمازپام (temazepam)، زولپیدم(zolpidem) و سزوپیکلون (eszopiclone) 

اگر از این داروها را صرف می‌کنید و باعث احساس سرگیجه و بی‌حالی شما می‌شود، از پزشک خود بخواهید که دوز دارو را تغییر داده و یا آن را با داروی دیگری جایگزین کند.

6- ریتم غیر طبیعی قلب 

ریتم طبیعی قلب آوای لاب – داب را ایجاد می‌کند. زمانی که ضربان قلب غیر طبیعی باشد یا به اصطلاح فرد به آریتمی قلبی (arrhythmia) مبتلا باشد، قلب بسیار آهسته و یا سریع‌تر از حالت عادی خواهد زد. حتی گاهی امکان دارد که ضربان قلب به صورت کامل متوقف شود.

علاوه بر سرگیجه و بی‌حالی دیگر نشانه‌های آریتمی قلبی عبارتند از:

• غش کردن و از حال رفتن
• نفس کم آوردن
• درد سینه

پزشک با تجویز داروهای رقیق کننده‌ی خون یا داروهای کنترل کننده‌ی فشار خون می‌تواند ریتم نامنظم قلبی شما را درمان کند. از مصرف خودسرانه‌ی کافئین، الکل و داروهای سرماخوردگی خودداری کنید. این مواد باعث اختلال در ریتم قلبی شما خواهند شد.

7- سندروم خستگی مزمن

سندروم خستگی مزمن (Chronic fatigue syndrome (CFS)) عارضه‌ای است که در آن حتی بعد از یک خواب خوب هم احساس خستگی بیش از حد دارد. علایم این سندروم شامل احساس سرگیجه و دشوار بودن حفظ تعادل است.

همچنین فرد در صورت ابتلا به سندروم خستگی مزمن این علایم را هم خواهد داشت:

• مشکلات خواب
• مشکلات حافظه و عدم تمرکز
• درد ماهیچه‌ها و مفاصل
• سردرد 
• آلرژی و حساسیت به مواد غذایی، داروها و یا دیگر ترکیبات

 درمان سندروم خستگی مزمن شاید سخت باشد، چرا که انواع مختلفی دارد و در هر کسی به شکلی خاص بروز می‌کند. پزشک شما علایم منحصر به فرد شما را با دارو و جلسات مشاوره‌ای برطرف خواهد کرد

8- التهاب گوش داخلی 

عفونت‌های ساده‌ای که در طول سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ می‌دهند می‌توانند باعث التهاب نورون‌های بخش دهلیزی گوش داخلی (vestibular ) شوند. این نورون‌ها پیام‌ها را از گوش به مغز می‌برند و باعث می‌شوند که شخص سرپا ایستاده و تعادل خود را حفظ کند. تورم سیستم دهلیزی گوش داخلی باعث سرگیجه و احساس دوران سر خواهد شد. گاهی هم شخص احساس بی‌حالی و خستگی خواهد داشت.

باقی نشانه‌های بیماری التهاب گوش داخلی (vestibular neuronitis) عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• عدم تمرکز 
• تاری دید

یک ویروس می‌تواند باعث بیماری التهاب گوش داخلی شود. بنابراین آنتی بیوتیک نمی‌تواند اثر بخش باشد، اما سرگیجه و باقی علایم بعد از چند روز برطرف خواهد شد.

9-از دست رفتن آب بدن

از دست رفتن آب بدن یا دهیدراته شدن (Dehydration) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن آب و مایعات کافی را دریافت نکند. اگر فرد مقدار کافی آب ننوشد دهیدراته خواهد شد. این واقعا معمولا در فصل‌های گرم سال برای افرادی اتفاق خواهد افتاد که مجبور هستند ساعت‌های طولانی در فضای باز کار یا ورزش کنند.

علایم از دست رفتن آب بدن عبارتند از:

• سرگیجه
• بی‌حالی
• عدم دفع ادرار یا حجم کم ادرار
• گیجی

برای حل این مشکل باید به مقدار کافی آب نوشید یا محلول‌های الکترولیت مانند گیترید (Gatorade) مصرف کرد. اگر فرد مقدار زیاد‌تری آب از دست داده باشد، باید به بیمارستان مراجعه کند و مایعات درون وریدی (intravenous (IV) fluids) دریافت کند.

برای درمان سرگیجه به چه دکتری مراجعه کنیم؟

اگر به صورت مرتب دچار سرگیجه و بی‌حالی می‌شوید، برای یافتن علت موضوع هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. اگر نشانه‌ها و علایم وخیم‌تری دارید با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس بیمارستان‌ها مراجعه کنید، این علایم عبارتند از:

• غش کردن، از حال رفتن و یا کم شدن درجه‌ی هوشیاری 
• تشنج
• تاری دید و از دست دادن دید
• استفراغ شدید
• تپش قلب
• درد سینه
• گیجی
• تب بالا 
• مشکلات در صحبت کردن

پیشگیری از سرگیجه و بی‌حالی

در حالت کلی، کارهای کمی وجود دارد که می‌تواند از سرگیجه و بی‌حالی شما جلوگیری کند‌.

چه کار باید کرد:

• در طول روز مقدار مناسبی آب بنوشید، این‌کار مانع از این می‌شود که بدن آب خود را از دست بدهد.
• مصرف الکل را متوقف کنید یا مقدار مصرف را محدود کنید.
• به آهستگی وضعیت خود را از حالت خوابیده به حالت نشسته تغییر دهید.

برای جلوگیری از افتادن و یا بروز تصادفات رانندگی اگر احساس سرگیجه دارید، رانندگی نکنید و یا کارهای سنگین انجام ندهید. به حالت نشسته در جای خود بدون حرکت بمانید تا احساس سرگیجه برطرف شود.