شهرستان میبد، که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و استان یزد به شمار می‌آید، از قدمتی چندین هزارساله برخوردار است. این شهر به دلیل برخورداری از بافت تاریخی، بسیاری از عمارات و بناهای ارزشمند خود را در فهرست سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسانده است. به نظر می رسد براساس کشف سکه‌ای که باستان‌شناسان آن‌ را به دوران حکومت ساسانیان نسبت می‌دهند، شهر میبد از اهمیت و اعتبار بسیاری در این دوران برخوردار بوده است. یکی از بناهای تاریخی استان یزد که دارای قدمت بالایی است نارین قلعه میبد می باشد. جعفری، نخستین تاریخ‌نویس استان یزد (قرن هشتم) احداث نارین‌ قلعه‌ را به سلیمان نبی نسبت داده است. او با بیان افسانه‌ای، علت ساخت نارین‌ قلعه‌ی میبد توسط حضرت سلیمان (ع) را پنهان کردن گنج وی بازگو می‌کند.(اما مسلم است که این ماجرا تاریخی نبوده و وجه افسانه ای داشته است) کاوش‌گران طی حفاری‌های صورت‌گرفته در این مکان، پاره‌سفالی کشف کردند که بیانگر اطلاعات مهم و زیادی در مورد تمدن و قدمت این عمارت کهن است.

به نظر می‌رسد روی این پاره‌سفال تصویر موجودی نیمه انسان- نیمه حیوان نقش بسته است که شباهت بسیاری به نقش‌نگاره‌های هزاره‌ی سوم قبل از میلاد مسیح که متعلق به تمدن عیلامی‌ها است، دارد. همچنین نارین‌ قلعه در بدو دوران ظهور اسلام نیز از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار بوده است که می‌توان از آن به عنوان مکانی مستحکم و غیرقابل نفوذ در مقابل دشمنان و بیگانگان یاد کرد.

از نکات جالب و قابل توجهی که در مورد این مکان تاریخی باشکوه وجود دارد، می‌توان به حضور شبکه‌های زیرزمینی قابل تردد اشاره کرد که طراحان و معماران آن دوران، آن‌ها را برای تدارک و تهیه‌ی مایحتاج زندگی افراد ازجمله آب و غذا احداث کرده‌اند. راه‌هایی که گفته می‌شود هرگز توسط هیچ بیگانه و متجاوزی فتح نشده است. برخی از باستان‌شناسان، قدمت سکونت در این مجموعه‌ی تاریخی را حدود ۳ الی ۴ هزار سال قبل از میلاد برآورد کرده‌اند. براساس قدمت بیان شده، به نظر می‌رسد نارین‌قلعه از کهن‌ترین تمدن بشری تاریخ یزد برخوردار است.

کارشناسان معماری براین عقیده‌اند که قرار گیری و احداث نارین‌ قلعه روی زمینی بکر صورت نگرفته است. می‌توان آثاری از معماری را که به صورت ساختارخشتی در این مکان انجام شده است، در بخش‌ها و لایه‌های زیرین، قسمت‌های زیر دیوار شمالی و بخش شاه‌نشین مشاهده کرد که نشان از مجموعه‌ای بسیار مهم و ارزشمند دارد.

جالب است بدانید که این ساخت و سازها نیز روی بخشی که به نظر می‌رسد از قدمت بیش‌تری برخوردار است، صورت گرفته است. البته می‌توان دلیل این ادعا را حضور آثاری که بر اثر سوختگی و تنور و همچنین تعدادی سفال مربوط به دوران آهن که در زیر سازه‌ی خشتی وجود دارد، مشاهده کرد. به نظر می‌رسد که این بنای تاریخی در دوران مختلف مورد ساخت‌ و سازهای متعددی قرار گرفته که نشان‌دهنده‌ی زمان احداث، گسترش و ترمیم و مرمت‌های مختلف صورت گرفته در آن خواهد بود. هر چند بخش‌های زیرین که به نظر می‌رسد متعلق به دوران کهن است، به دلیل مستور بودن یا قابل دسترسی نبودن همچنان نامشخص است. ولی کارشناسان باستان‌شناسی بر این باورند که توده‌ی خشتی وسیع قرار گرفته روی آن متعلق به دوران حکومت ساسانیان است. آن‌ها مهر کشف شده و کتیبه‌ی پهلوی مربوط به آن‌را دلیل این ادعا بیان کرده که با خشت‌هایی با ابعاد ۱۲*۲۸*۴۲ ساخته شده است.

همچنین به نظر می‌رسد که در دوران اوایل ظهور اسلام، این قلعه را به عنوان محل سکونت مورد استفاده قرار می‌دادند. چراکه می‌توان بخش‌هایی از معماری قرن چهارم و پنجم هجری قمری را در این مجموعه‌ مشاهده کرد. هرچند به نظر می‌رسد عملیات تعمیر، مرمت و ساخت در نارین‌ قلعه، در دوران حکومت آل مظفر به پایان رسیده است. ازجمله این بازسازی‌ها را می‌توان در بخش شاه‌نشین، مردم‌نشین، برج و باروها و خندق مشاهده کرد.

معماران معتقدند مرمت‌هایی که در این قسمت‌ها صورت گرفته  بدون درنظر گرفتن اصول درست معماری و غیر مستحکم بوده که به صورت دیوارهایی به صورت چینه و خشت مشاهده می‌شود. آن‌ها معتقدند سازندگان، این مرمت‌های غیر اصولی را با شتاب و عجله انجام داده‌اند.

معماری نارین قلعه میبد

کهن دژ نارین قلعه میبد دارای دو قسمت مردم‌نشین و حاکم‌نشین بوده است که بعد از طی مسیری حلزونی از دربند اول به سمت بالا به سه طبقه شاه‌نشین می‌رسیدند‌. در قسمت شاه‌نشین ساختارهای معماری از دوره‌های مختلف به ویژه از دوره ساسانیان به چشم می‌خورد و خشت‌هایی با ابعاد ۴۵ سانتی متر و ارتفاع ۱۲ سانتی متر مشاهده می‌شود که بر عظمت و شکوه این بنا می‌افزاید‌.

ابعاد خشت‌هایی که در ساخت این بنا مورد استفاده قرار گرفته است با یکدیگر متفاوت بوده و همین امر بیان‌کننده‌ی ساخت و تکمیل قلعه در دوران مختلف تاریخی است. برخی از این خشت‌ها که احتمال می‌رود در دوران مادها استفاده شده باشند، از ابعادی برابر با ۱۰*۲۴*۴۰ سانتیمتر برخوردارند. دیوارهای سنگین تو در تو به همراه چندین فصیل و دربند و برج و باروهایی که این بنا را از پیرامون خود جدا می‌کند ساختار کالبدی نارین قلعه را تشکیل می‌دهند‌، تمام برج‌ها و دربندهای مشاهده شده در این بنا مجهز به تیرکش‌ها و روزن‌ها و جان‌پناه می‌باشند که جنبه‌های تدافعی قلعه را آشکار می‌سازند‌، این بنا در اغلب دوره‌ها به عنوان ارگ حکومتی و گاه به عنوان پناه‌گاه استفاده می‌شده است.

جالب است بدانیم بناهای دیگری در کشورمان با اسم نارین قلعه ثبت شده‌اند که هر کدام در شهرهای مختلفی مانند اردبیل، نائین، سردرود و سمنان می‌باشند.