مبحث ارث، بحث بسیار پیچیده‌ای است که اصول واستثناعات خاصی دارد و باید هر مسئله ارث بطور موردی بررسی شود چراکه فرزندان و بازماندگان هر متوفی متفاوت از دیگری است و جنسیت افراد و نسبت آنها با متوفی باعث تغییر میزان سهم ارث می‌شود. نظر به اینکه سئوالات زیادی در ارتباط با ارث مطرح می‌شود در این یادداشت قاعده کلی که با آن سهم ارث سایرین سنجیده می‌شود را مختصرا بررسی می‌کنیم.

طبقات ارث:
اشخاصی که به موجب نَسَب ارث می‌برند سه طبقه اند و هر طبقه دو درجه دارد.
باوجود طبقه اول، طبقه دوم و باوجود درجه اول درجه دوم ارث نمی‌برند:

طبقه اول_ درجه اول: پدر و مادر و فرزندان
درجه دوم: اولادِ اولاد (نوه‌های متوفی)

طبقه دوم_ درجه اول: اجداد (مادر بزرگ و پدر بزرگ) و برادر و خواهر
درجه دوم: فرزندان خواهر و برادر و پدر‌ها و مادرهای پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها

طبقه سوم- درجه اول: اعمام (عمو) و عمات (عمه) و اخوال (دایی) و خالات (خاله)
درجه دوم: اولاد آن‌ها (فرزندان عمو و عمه و دایی و خاله)

ارث به چه کسانی هرگز تعلق نمی گیرد؟

وارثین طبقه‌ی بعد وقتی ارث می‌برند که از وارثین طبقه‌ی قبل کسی نباشد.
زن و شوهر در کنار سایر وراث، ارث می‌برند و هیچ یک از وراث نمی‌تواند مانع ارث بردن آن‌ها شود.
پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه، حاجِب از ارث ندارند یعنی ممکن است سهم ارث آنها کمتر شود اما محروم از ارث نمی‌شوند.

سهام معینه که فرض نامیده می‌شود عبارت است از :

نصف‌ (1/2)،
ربع‌ (1/4) ،
ثمن‌ (1/8) ،
دوثلث‌ (2/3) ،
ثلث (1/3)
و سدس ترکه‌ (1/6).

نحوه محاسبه ارث:

سهم ارث زوجه: 1/8 اگر متوفی فرزند داشته باشد_ 1/4 اگر متوفی فرزند نداشته باشد.
سهم ارث زوج: 1/4 اگر متوفی فرزند داشته باشد_1/2 اگر متوفی فرزند نداشته باشد.
سهم ارث مادر: 1/6 اگر متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد_ 1/3 اگر متوفی فرزند و خواهر و برادر نداشته باشد.
سهم ارث پدر: 1/6 اگر متوفی فرزند داشته باشد.
سهم ارث دختر (درصورتیکه متوفی پسر نداشته باشد): 1/2 (نصف) واحد (یک دختر) _ 2/3 متعدد
سهم ارث خواهر (مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، درصورتیکه برادر یا اجداد پدری نباشد): 1/2 واحد (یک خواهر)_2/3 متعدد
سهم ارث برادر و خواهر (مشترک از مادر درصورتیکه متوفی اجداد مادری نداشته باشد): 1/6 واحد_ 1/3 متعدد

زن از همه اموال شوهر ارث می‌برد؟
پیش از پیروزی انقلاب، زن به استناد ماده ۹۴۶ قانون مدنی فقط از اموال منقول (هر چیزی که از شوهر باقی مانده بود) ارث می‌برد و در اموال غیرمنقول (ساختمان و زمین) سهمی به او نمی‌رسید؛ اما پس از ۷۰ سال از تصویب این قانون، مجلس شورای اسلامی بر مبنای استفتاء از رهبر معظم انقلاب، آن ماده قانونی را اصلاح کرد که براساس آن زن از قیمت اموال غیرمنقول شوهر از جمله عرصه و اعیان - ساختمان و زمین - ارث می‌برد.

فرض‌برها کسانی هستند که سهم ارث آنها در قانون مشخص و معین است. صاحبان قرابت یعنی افرادی که سهم ارث آنها میزان معین و معلومی ندارد. ابتدا سهم فرض‌برها محاسبه می‌شود و مابقی به قرابت تقسیم می‌شوند بعضی افراد گاهی هم به فرض هم به قرابت ارث می برند از جمله پدر و دخترها.
بعد از تقسیم ارث براساس فرض ممکن است ترکه کم یا زیاد بیاید یعنی وقتی ترکه را بر مجموع فرض‌ها تقسیم می‌کنیم. زیادی ترکه مطلقا به زوجه رد نمی‌شود حتی اگر وارث منحصر باشد، به زوج رد نمی‌شود مگر اینکه وارث منحصر باشد. کمبود ترکه هیچوقت بر زوج و زوجه و خویشان مادری وارد نمی‌شود. در طبقه اول نقص بر یک یا چند دختر وارد می‌شود و در طبقه دوم سهم یک یا چند خواهر ابوینی (مشترک از پدر ومادر) یا ابی ( مشترک از پدر) کم می‌شود.
کمبود ترکه یا زیاد آمدن آن تنها وقتی بوجود می‌آید که تمام وراث فرض‌بر باشند.

ماده 907 قانون مدنی: "اگر متوفی ابوین (پدر و مادر) نداشته و یک یا چند نفر اولاد داشته باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم می‌شود:
اگر فرزند، منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر تمام ترکه ‌به او می‌رسد.
اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر، یا تمام دختر، ترکه بین آنها بالسویه (مساوی) تقسیم می‌شود.
اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آنها پسر وبعضی دختر، پسر دو برابر دختر می‌برد."

کلام آخر:
بعد هزینه کفن و دفن میت، اگر دینی به گردن متوفی است از ماترک باید اداء شود و بعد از آن وصیت تا یک سوم ترکه و مازاد بر آن با اجازه وراث اِعمال شود و در نهایت ماترک با توجه به اصولی که گذشت محاسبه شود. انگشتری میت که معمولا استفاده می‌کرده، قران و لباس و شمشیر او، به پسر بزرگ تعلق می‌گیرد بدون اینکه از سهم ارث او چیزی کسر شود به شرط آنکه ترکه میت منحصر به این اموال نباشد یعنی این اقلام تنها میراث پدر نباشد. این قاعده شامل میراث مادر نمی‌شود.