مطمئنا در دنیای پرتلاطم امروزی، یکی از موضوعاتی که می تواند جوامع بشری را از اختلافات شخصی و جمعی در امان بدارد، «آشنایی با حقوق متقابل افراد با یکدیگر و قانون» است که مهمترین اثر این آشنایی و آگاهی را می توان در پیشگیری از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی دانست؛ بنابراین، امروز تلاش داریم تا موضوع «شیوه تنطیم قرار داد» را بررسی کنیم.

به طور کلی، قراردادنویسی امری تخصصی است و نوشتن قرارداد‌ها، فارغ از موضوع خاص هر یک از آنها تابع اصولی است.

بخش نخست این اصول، شامل موارد شکلی و نکات کاربردی است که باید در کل قرارداد رعایت شود و دربرگیرنده ظاهر قرارداد، فونت، اندازه متون، ادبیات حقوقی و مواردی از این قبیل است.

بخش دوم، آیین نگارش را شامل می‌شود که به طور تخصصی وارد ماهیت آن شده و شاکله اصلی قرارداد از آن نشات می‌گیرد که از جمله آنها می‌توان به موضوع و مبلغ قرارداد، تعهدات طرفین، خاتمه قرارداد و حل اختلافات اشاره کرد.

 اصول شکلی قراردادنویسی

متن و عبارات قرارداد: عبارات قرارداد باید صریح و واضح باشند، به گونه ای که امکان چندین برداشت مختلف از یک عبارت منتفی باشد. همیشه این نکته را مد نظر داشته باشید که زیبایی و اختصار کلام نباید موجب مبهم شدن متن شود. قالب‌دهی مناسب به قرارداد: بدین معنی که قرارداد از قسمت‌های مشخصی تشکیل شده باشد و مطالب مرتبط با هم تحت یک عنوان خاص در قرارداد، جای گیرند.

امضای قرارداد: از آنجایی که همه قرارداد‌ها تک‌صفحه‌ای نیستند و عدم امضای همه صفحات قرار داد ممکن است اختلافاتی در خصوص اجرای قرارداد پدید آورد، پیشنهاد می‌شود که همه صفحات قرارداد توسط طرفین امضا شود و صرفا به مهر اکتفا نشود.

 انتخاب عنوان مناسب

برخی قرارداد‌های رایج و متداول در قانون، نام معین و شرایط خاص خود را دارند. اگر موضوع توافق‌نامه، در قالب یکی از قرارداد‌های موجود در قوانین می‌گنجد، انتخاب همان قالب قانونی با عنوان خاص آن مکفی است، اما بسیار اتفاق می‌افتد که نوعی خاص از توافق مد نظر طرفین است که عنوان مناسبی برای آن یافت نمی‌شود یا آن که توافق حاصله مجموعه‌ای از چند نوع قر ارداد است. در این موارد پیشنهاد می‌شود که از عناوین کلی یا حتی عنوان قرارداد یا توافق‌نامه استفاده شود تا از بروز مشکلات حقوقی آتی جلوگیری شود.

تعاریف

اگر توافق‌نامه مشتمل بر مفاهیمی تخصصی است که عموم افراد از آن اطلاع ندارند، پیشنهاد می‌شود در ابتدای قرارداد خود بخشی با نام «تعاریف»، پیش‌بینی شود تا در صورت نیاز به تفسیر و تبیین کلی قرارداد، بتوان از آن تعاریف در جهت احراز نظر طرفین قرارداد استفاده کرد.

 طرفین قرارداد

توافق‌نامه از حداقل دو طرف تشکیل می‌شود که هر طرف ممکن است یک شخص یا چند شخص را دربربگیرد. مشخص کردن طرفین قرارداد فواید بسیاری از جمله احراز سمت طرفین قرارداد، مشخص شدن صلاحیت و امکانات طرفین قرارداد و در صورت دولتی بودن یکی از طرفین، بررسی صلاحیت شخص امضا کننده قرارداد و تأمین اعتبار کافی دارد.

 موضوع قرارداد

موضوع قرارداد، مال یا عملی است که طرفین قرارداد متعهد به تسلیم یا انجام آن هستند. البته در انتخاب موضوع قرارداد محدودیت خاصی وجود ندارد مگر آن که به لحاظ شرعی یا قانونی، امری مخالف قوانین تلقی شود؛ هرچند موضوع قرارداد دقیق، مشخص و واضح باشد، اختلاف نظر‌ها و برداشت‌های مختلف از آن کمتر خواهد بود.

 مدت قرارداد

آغاز قرارداد و تاریخ امضای آن باید به روشنی مشخص باشد. در بعضی از قرارداد‌ها تاریخ آغاز قرارداد همان تاریخ امضای آن است، اما در برخی دیگر تاریخ آغاز قرارداد از چند روز تا چند ماه پس از امضای آن است. در نتیجه مشخص بودن تاریخ از جهت امکان مطالبه خسارات یا اجرای تعهدات طرف مقابل از اهمیت بسزایی برخوردار است.

 مبلغ قرارداد

مبلغ قرارداد، یکی از مهمترین قسمت‌های هر قرارداد محسوب می‌شود. مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت آن که نشان‌دهنده ارزش کالا، خدمات یا امری است که باید انجام شود، می‌تواند به شیوه‌های گوناگون در قرارداد منعکس شود. تصریح کامل به مبلغ کل قرارداد، در صورت وجود اقساط، مشخص شدن دوره زمانی هر قسط و تعداد آنها و نحوه وصول، از جمله مواردی است که حتما باید در قرارداد قید شود.

شرایط قرارداد

علاوه بر مفهوم قانونی شرط و اقسام سه‌گانه آن (صفت، فعل و نتیجه)، می‌توان از هر آنچه برای طرفین از اهمیت برخوردار است، همچون فرایند و نحوه انجام کار و نیز جزییات تحت عنوان شرط در قرارداد یاد کرده و ضمانت اجرای عدم رعایت آن را نیز مشخص کرد.

 تعهدات طرفین

در همه قرارداد‌ها هر یک از طرفین تعهدات و تکالیفی بر عهده دارند که باید دقیق، واضح و بدون هر گونه ابهامی بوده و به همراه ضمانت عدم اجرای آن به صورت مجزا برای هر یک از طرفین قرارداد، قید شود.

تضمین‌ها

ضمانت اجرای عدم انجام تعهدات یا تأخیر در اجرای آنها را، علاوه بر اینکه می‌توان در بند تعهدات قید کرد، می‌توان در ماده‌ای جدا و با عنوان ضمانت اجرا‌ها ذکر کرد. این نوع ضمانت اجرا‌ها ممکن است به صورت مقطوع یا نسبی باشد. همچنین گاهی تضمین‌ها برای حسن انجام قرارداد اخذ می‌شود. تضمین‌ها انواع مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به چک تضمینی یا ضمانت‌نامه بانکی اشاره کرد.

در بحث ضمانت اجرا‌ها، معمولا علت عدم انجام تعهد یا تاخیر اجرا ذکر می‌شود و برای هر یک ضمانت اجرای متناسب با آن در نظر گرفته می‌شود. به طور مثال اگر عدم ایفای تعهد، ناشی از فورس‌ماژور باشد، ممکن است متعهد مجبور به پرداخت خسارتی نباشد یا آن که تحت شرایطی اجرای مفاد قرارداد به حالت تعلیق در آید یا قرارداد خاتمه یابد.

به هر صورت آنچه مد نظر طرفین است، با تمام حدود و ثغور آن باید قید شده و مورد توافق قرار گیرد.

حل و فصل اختلافات

امکان بروز اختلاف در هر قراردادی متصور است. این اختلافات ممکن است ناشی از برداشت‌های مختلف از موضوع قرارداد، تعهدات هر یک از طرفین، اجرا یا تفسیر مفاد قرارداد باشد. نحوه حل و فصل اختلافات در این بند مشخص می‌شود. در صورت تمایل، حل اختلافات می‌تواند به صورت مرحله‌ای یا مراجعه مستقیم به دادگاه باشد.

مرحله حل اختلاف به این معناست که ابتدا طرفین تلاش کنند از طریق صلح و سازش اقدام به رفع اختلاف کنند و در صورت عدم حصول سازش، امر به داوری یا دادگاه ارجاع شود.

 اصلاح قرارداد

اجرای بیشتر قرارداد‌ها در بازه زمانی صورت می‌پذیرد. بسیار اتفاق می‌افتد که به جهت بروز مسایل پیش‌بینی‌نشده، موازنه ارزشی در قرارداد بهم می‌خورد و در بخش‌هایی از آن نیاز به انجام اصلاحاتی احساس می‌شود. در این بخش، نحوه اصلاح قرارداد و میزان آن مشخص می‌‌شود.

 محرمانگی

در قرارداد‌های با تخصص فنی پیچیده نیاز است که تفاهم‌نامه‌ای در خصوص محرمانه بودن اطلاعات مبادله‌شده حین مذاکرات منعقد شود. این تفاهم‌نامه می‌تواند به صورت یک قرارداد جدا باشد یا می‌تواند به صورت یکی از مواد قرارداد اصلی قید شود. محدوده اطلاعات محرمانه و مدت زمان محرمانه بودن اطلاعات جزو مواردی ایست که حتما باید معین شود.

 خاتمه قرارداد

پایان یافتن مسئولیت‌های قراردادی طرفین باید کاملا واضح، در قرارداد تصریح شود. در واقع هر یک از طرفین قرارداد باید از این موضوع آگاهی کامل داشته باشد که در چه صورتی قرارداد خاتمه‌یافته محسوب می‌شود. به طور مثال گذشت زمانی خاص یا بروز اتفاقی مشخص، سبب انفساخ قرارداد شود یا در صورت پیش‌بینی حق فسخ برای هر یک از طرفین و اعمال آن از سوی صاحب حق، قرارداد پایان می‌پذیرد. روشن شدن همه این موارد می‌تواند از بروز خسارات به دو طرف قرارداد جلوگیری کند.

 نحوه مکاتبه

برای ارزیابی صحت اطلاع‌رسانی‌های مربوط به قرارداد و قابلیت استناد به آنها، مشخص کردن نحوه مکاتبه اهمیت بسیاری دارد. مکاتبات می‌تواند از طریق رایانامه، پیام کوتاه، پست سفارشی یا سایر شیوه‌هایی که مورد پذیرش طرفین قرارداد است، صورت پذیرد و از این جهت محدودیتی متوجه آن نیست.

 تعداد صفحات، نسخ و مواد قرارداد

مشخص بودن تعداد صفحات، نسخه‌ها و مواد قرارداد این مزیت را دارد که در صورت بروز اختلاف یا کم و زیاد شدن برخی صفحات و نسخ، می‌توان به این بند از قرارداد استناد کرد.

 ضمایم و پیوست‌ها

برخی قرارداد‌ها دارای ضمایم و پیوست‌هایی هستند که بهتر است در قرارداد اصلی از آنها یاد شود تا در صورت نیاز به آنها یا حتی مفقود شدنشان، قابلیت استناد به این بند از قرارداد منتفی نباشد.