«موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» به منظور ارائه جامع پیشینه طب قدیم و پزشکی نوین ایران در زمینه‌های گوناگون و معرفی جایگاه آن در جهان پزشکی، از سال ۱۳۸۰ خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرده است.

موزه پزشکی ایران در سال ۱۳۸۰ با همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» با اهداف «تدوین تاریخ جامع علوم پزشکی»، «ایجاد مرکز جامع اطلاع رسانی تاریخ علوم پزشکی»، «شناسایی منابع مکتوب»،‌ «مؤسسات و ‏افراد پژوهشگر، آثار، ادوات، اسناد و نسخ خطی مربوط به تاریخ علوم پزشکی»، «برگزاری برنامه‌های بزرگداشت مفاخر تاریخ ‏علوم پزشکی و معرفی خدمات و آثار ایشان» و در نهایت «ایجاد ارتباط و همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی در زمینه تاریخ ‏علوم پزشکی ایران در داخل و خارج از کشور» افتتاح شده است.

«موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران» در بنایی قدیمی با مساحتی بیش از ۹۰۰۰ متر مربع در منطقه امیر‌آباد تهران، که از بناهای بازمانده دوره قاجاری محسوب می‌شود، تاسیس شده است.

این بنا در دوره ناصرالدین شاه قاجار به دستور امیرکبیر (حدود ۱۶۰ سال پیش) ساخته شده و به روایتی کالسکه خانه امیرکبیر بوده است.

بنای موزه در تاریخ ۱۳۷۸/۴/۲۹ با شماره ثبت ۲۳۴۷ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

آثار و اشیاء به نمایش درآمده در این موزه، یافته‌های ملموس دوره‌های پیش از تاریخ، تاریخی و ابزار و ادوات پزشکی در دوره معاصر را دربرمی‌گیرد.

از بخش‌های موزه می‌توان به بخش‌های اصلی «دیرین انسان‌شناسی»، «مردم شناسی»، «اسناد و نسخ خطی»، «دامپزشکی»، «چشم پزشکی»، «دندان پزشکی»، «دواخانه نظامی»، «اشیاء امانتی موزه ملی ایران»، «نمایشگاه موقت» و بخش‌های جنبی موزه، مانند «کتابخانه تخصصی»، «‏سالن‌های اجتماعات و کنفرانس» اشاره کرد. 

در ادامه به اختصار، توجه شما را به برخی از بخش‌های اصلی موزه جلب خواهیم کرد.

بخش دیرین انسان شناسی

این بخش چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می‌دهد.

به علاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه است که از حفریات باستان‌شناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرین‌انسان‌شناسی، جمجمه‌ای متعلق به یک دختر ۱۳ ساله دیده می‌شود که قدمت آن به حدود ۴۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

در این بخش جسد زنی ۶۰ تا ۷۰ ساله دیده می‌شود که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده‌اند و حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.

بخش مردم شناسی

در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد.

طب سنتی دو مرحله دارد. مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در طب سنتی انجام می‌شود. مانند حجامت، زالواندازی و استفاده از گیاهان دارویی. مرحله بعد شامل اعتقادات و باورهای مردم ایران است.

برای نمونه، آنان باور دارند که هر بیماری با یک انرژی بد در بدن به وجود می‌آید و برای حفظ یا پیشگیری از ورود این انرژی‌های بد آن‌ها، کارهایی نظیر دعا کردن، مراسم درمانی، خالکوبی و ... انجام می‌دهند.

بخش اسناد و نسخ خطی

این غرفه متشکل از مجموعه‌ای از نسخ خطی طبی کهن و هم‌چنین اسناد و اعلامیه‌های طبی مربوط به دوران قاجار است.

در این بخش اسناد، نسخه‌ها و تصویر دکتر «احمدیه» به نمایش درآمده است. وی از اولین فارغ‌التحصیلان دارالفنون بوده است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرده و در کار خود به موفقیت‌های بزرگی رسیده است.

از جمله کتب این بخش کتاب «طب‌المنصوری زکریای رازی» است که از آن نسخه‌های زیادی در دنیا وجود دارد.

نسخه‌ای که در این موزه نگهداری می‌شود، قدیمی‌ترین نسخه شناخته‌شده این کتاب و مربوط به حدود ۱۰۰۰ سال پیش است.

بخش دامپزشکی

در این بخش ابزار و وسایل دامپزشکی که از رده علمی خارج شده به نمایش درآمده است.

از میان اسناد دامپزشکی این غرفه، یک تصویر از تاریخ دامپزشکی مهم‌تر از بقیه به نظر می‌رسد و آن  تصویری از آناتومی بدن اسب است که مربوط به حدود ۵۰۰ سال پیش است.

البته که این تصویر از نظر شکل ظاهری و جاگذاری اعضای بدن اشتباه است، اما ۵۰۰ سال پیش نه دستگاه‌های عکسبرداری بوده و نه دستگاه‌های پیشرفته تشریح. بنابراین دانشمندان هر تصور و تخیلی از بدن حیوانات داشتند، آن را نقاشی می‌کردند.

بخش چشم پزشکی

در این بخش ابزار و وسایل چشم‌پزشکی به نمایش درآمده که متعلق به آقای پروفسور شمس است. ایشان پدر علم چشم‌پزشکی نوین در ایران هستند. او برای اولین بار در ایران عینک ساخت و اولین بار عمل جراحی روی قرنیه چشم را انجام داده بسیار موفقیت‌آمیز بود.

در این بخش تصویر نقاشی، میز کار، لباس فارغ‌التحصیلی، مقاله‌ها، نشان‌ها و مدال‌های ایشان به نمایش درآمده است.

داروخانه نظامی

نخستین داروخانه نوین حدود سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شد. حدود بیست تا سی سال پس از آن، این داروخانه به دکتر «عبدالحسین نظامی» داروساز و دانش‌آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به «داروخانه نظامی» مشهور شد.

خانواده مرحوم دکتر نظامی ابتدا در سال ۱۳۷۲ ش. داروخانه مزبور و وسایل آن را که در خیابان چراغ گاز (خیابان امیرکبیر) بود، به دانشکده داروسازی تهران منتقل کردند. سپس در سال ۱۳۸۱ ش. داروخانه مزبور به همراه کلیه اسناد، مدارک، عکس‌ها، نامه‌ها، تجهیزات ساخت، دارو (قرص، شربت و شیاف) و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار را به «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» اهدا کرده‌اند. در شهریور ۱۳۸۱ ش. این بخش در محل موزه به نام «دواخانه نظامی» افتتاح شد.

«موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران» در سپتامبر ۲۰۱۳ در سایت بین‌المللی موزه‌های دانشگاهی به ثبت رسیده است.

این موزه در ایام شنبه تا چهارشنبه، به غیر از روزهای تعطیل از ساعت ۸ صبح الی ۱۵ بعدازظهر در محل خیابان کارگر شمالی، خیابان شانزدهم (فرشی مقدم) به روی علاقه‌مندان باز است.

سالانه هزاران گردشگر از این جاذبه تاریخی دیدن میکنند.